PRIPREME HRVATSKE VOJSKE ZA OPERACIJU UNA-95

Lični osvrt, Piše: Danko Borojević

Hrvatska vojska uoči operacije „Oluja“ vojno-teritorijalno je bila organizovana na zborna područja (ZP). Postojalo je šest zbornih područja, i to: ZP Gospić, ZP Zagreb, ZP Split, ZP Osijek, ZP Bjelovar i ZP Karlovci . Svako zborno područje koncipirano je bilo kao operativna grupa koja se sastojala od: tri do šest rezervnih brigada, tri do šest domobranskih pukovnija, jedne gardijske motorizovane brigade (po potrebi i više), logističke baze, artiljerijskog diviziona za podršku i diviziona za protivoklopnu i protivvazdušnu borbu.

Udarnu pesnicu HV činilo je sedam gardijskih brigada, i to: 1. gbr „Tigrovi“, 2. gbr „Gromovi“, 3. gbr „Kune“, 4. gbr „Pauci“, 5. gbr „Sokolovi“, 7. gbr „Pume“ i 9. gbr „Vukovi“.

Po završetku operacije „Oluja“, HV je ostala u istoj organizaciji. S tim, što je ZP Split sa 4. gbr i 7. gbr uzelo učešće u operaciji „Maestral“.

Zbog problema u koordinaciji napadnih dejstva sa ABiH, kao i zbog nemilih događanja u okolini Bosanskog Petrovca i Jajca između hrvatskih i muslimanskih snaga, ZP Split je još 15. septembra zaustavilo dalje napredovanje i započelo sa uređenjima
položaja za odbranu, na dostignutim linijama.

Na nagovor američkog predstavnika za Balkan Ričarda Holbruka, Hrvati na čelu sa svojim predsednikom Franjom Tuđmanom, odlučuju da situaciju u Pounju reše u svoju korist.
Naime, Ričard Holbruk je Tuđmanu još 14. septembra predlagao da hrvatske snage napadnu RS iz pravca Banije i Pounja, forsiraju reku Unu i zauzmu Novi Grad, Kozarsku Dubicu, Kostajnicu i Gradišku i tako izbiju pred sam Prijedor i odseku Banjaluku od ostatka RS.

U hrvatskom „Glavnom stožeru“, smatrali su da postoje realni uslovi za uspešnu operaciju na potezu od Novog Grada do Kozarske Dubice i dalje prema Gradiškoj.

Operacija je nazvana „Una-95“ i cilj joj je bio zauzimanje celokupne Banjalučke krajine i proterivanje srpskog stanovništva sa tog područja. Iz hrvatske perspektive činilo se da je situacija povoljna.

Operacija „Maestral“ bila je veliki uspeh, VRS je pretrpela niz poraza i bila je u nepovoljnijem položaju. Uz to izbeglički talas kretao se ka Banjaluci, otežavajući tako manevar srpskoj vojsci čiji 2. KK VRS nije kontrolisao situaciju u zoni svoje odgovornosti.

Na osnovu svih ovih činjenica, donesena je odluka o vojnom angažovanju jedinica HV u operaciji koja je dobila naziv „Una-95“. Cilj operacije bio je, da se nasilnim prelazom reke Une na prostoru Novog Grada (Bosanskog Novog) i Kozarske Dubice
(Bosanske Dubice), te prelazom Save kod Jasenovca, uspostave mostobrani, ovlada prostorom planine Prosarine te stvore povoljni uslovi za nastavak dejstava prema Prijedoru.

Tuđman se nije odricao Banja Luke, te mu je stav Holbruka oko Pounja odgovarao. Iako je imao podršku GS HV, odlučio se na pokretanje operacije uz podršku Šuška.

Za pokretanje operacije „Una-95“, uopšte nije znao tadašnji načelnik GS HV general zbora Zvonimir Červenko koji je, iako načelno bio za operaciju, upozoravao da operacija ne može početi bez dobre pripreme i razrade, jer bi u suprotnom moglo doći do tragedije. Međutim, Tuđman i Šušak nisu se previše osvrtali na tu činjenicu.

Njima je bio cilj ostvariti ono što nisu mogli s jugozapada BiH, a to je, da sa severozapada krenu prema Banjaluci i spoje se sa snagama 5. K ABiH koje su trebale nadirati iz pravca Bosanske Krupe, te da na taj način zauzmu što više područja kako bi kasnije mogli trgovati teritorijom.

Admiral Domazet i general Gotovina to su objašnjavali činjenicom, kako se ne sme dopustiti 5. K ABiH izlazak na Savu. Najveći deo vojnika iz sastava 1. gbr i 2. gbr bio je tada na odmoru. Ubrzo su pozvani, da se odmah jave u svoje jedinice. Nisu znali zbog čega su pozvani ili kuda se ide.

Do 16. septembra 1995. godine snage ABiH ovladale su u potpunosti planinom Grmeč, zauzele Ključ i nastavile napad prema Bosanskoj Krupi, Sanskom Mostu i Mrkonjić Gradu. To je bio povod da se u GS HV 17. septembra zaključi, svakako na osnovu informacija Obaveštajne uprave da su snage 2. krajiškog korpusa „potpuno razbijene“, posebno zbog prodora snaga 5. korpusa ABiH na pravcu Ključ-Sanski Most-Prijedor.

Na osnovu Holbrukovih predloga i navodno povoljnih obaveštajnih procena o slabostima srpskih snaga, doneta je odluka o angažovanju HV u zapadnoj Bosni. Direktiva za napad GS HV napisana je 17. septembra 1995. godine i dobila je kodno ime „Una-95“. Direktivu je potpisao general bojnik Vinko Vrbanac.

Za napad su angažovane snage zbornih područja Zagreb i Bjelovar, 1. gardijske brigade „Tigrovi“, 2. gardijske brigade „Gromovi“, delovi 16. topničko-raketne brigade, 52. domobranske pukovnije, 121. domobranska pukovnija, 125. domobranska pukovnija, 17. domobranska pukovnija, delovi 202. brigade PZO (PVO), 303. LoB-
PRS i 34. inženjerijske bojne kao i 18. topnički divizijun i 69. satnija vojne policije. Sa 5. korpusom ABiH odlučeno je da se sadejstvuje na pravcu Ključ-Sanski Most-Prijedor i Bosanska Krupa-Novi Grad. Na težišnom pravcu napada na reci Uni
napadalo je Zborno područje Zagreb a na pomoćnom pravcu na reci Savi, Zborno područje Bjelovar.

Zadatak Zbornog područja Zagreb bio je stavljanje reke Une i Unske pruge pod kontrolu HV, odbacivanje snaga VRS prema Prijedoru i Banjaluci i sprečavanje da snage 5. korpusa ABiH izbiju na reku Savu.

Zadatak Zbornog područja Bjelovar bio je da spremnim snagama uz artiljerijsku podršku 16. topničko-raketne brigade HV izvede odlučan napad na širem području Jasenovca u zoni Gradine i u sadejstvu sa Zbornim područjem Zagreb ovlada planinom
Prosarom, zaštiti bok Zbornog područja Zagreb i stvori uslove za razvoj i napredovanje HV prema Banjaluci.

Angažovano je ukupno 6414 ljudi, od čega je 1500 bilo iz obe gardijske brigade. U domobranskim pukovnijama ZP Bjelovar angažovalo je 2514 ljudi a ZP Zagreb 1500 ljudi, dok je u jedinicama podrške angažovano oko 900 ljudi. Od ukupnog ljudstva koje je angažovano u podršci, divizion 16. topničko-raketne brigade (16. trbr) imao je 237 ljudi a vod iz sastava 18.topničkog diviziona (divizijuna) 106 ljudi, ostalo je otpadalo na inženjeriju i vojnu policiju . Od tog broja, manje od polovine učestvovaće u direktnim borbama.

Snagama ZP Zagreb komandovao je general-bojnik Marijan Mareković a snagama ZP Bjelovar general-bojnik Luka Džanko.

Gotovost za početak napada bila je u 10:00 časova 18. septembra 1995. godine. Snage predviđene za napad imale su na raspolaganju desetak sati tokom kojih su trebale izraditi sva potrebna borbena dokumenta i pripremiti jedinice za nasilan prelazak reka. Nikada do tada, HV nije imala tako malo vremena da se pripremi za napadnu operaciju, koja je uz to sadržavala i zadatak nasilnog prelaska reke.

U skladu s dobijenim zadacima, delovalo se na dva potpuno odvojena pravca napada, s gotovo identičnim borbenim rasporedom kao u operaciji „Oluja“.
Operacija je bila mnogo zahtevnija i složenija, ispostaviće se, zbog jačine protivnika, neizvršenog komandnog izviđanja i predstojećeg nasilnog prelaska reka Une i Save u vrlo nepovoljnim vremenskim uslovima.

nastavak sledi

Za izradu teksta korišćena je sledeća literatura:

Danko Borojević, Dragi Ivić, Vojska Republike Srpske, 12. maj 1992. godine-31. decembar 2005. godine, SRVČ, Beograd, 2014,

Magazin Vidovdan, Danko Borojević, Dragi Ivić, Otrovni ujed šejtanovih mambi, 31. jul 2011,

 Danko Borojević, Una-95, odbrana Republike Srpske 1995. godine, autorsko izdanje, Beograd, 2023.

General Janko Bobetko, Sve moje bitke, treće izdanje, vlastita naklada, Zagreb, 1996,

Milan H. Gulić, Poslednji dani Krajine – Republika Srpska Krajina između Bljeska i Oluje, Institut za savremenu istoriju, Beograd, Vojnodelo 2/2007,

Balkan Battlegrounds: A Military History of the Yugoslav Conflict, 1990-1995,

Holbrook, Richard, Završiti rat, Sarajevo 1998,

Dušan Kukobat, Bojan Dimitrijević, 2. krajiški korpus Vojske Republike Srpske, Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica, Banja Luka, 2019.

Dragoslav Ilić, Marko Janković, Milena Mihaljević, Boris Radaković, Predrag Lozo, Mirko Cvijanović, Neđo Malešević, Dušan Pavlović i Jovica Rudić, Republika Srpska u Odbrambeno-otadžbinskom ratu, istorijski pregled, drugo izmenjeno izdanje, Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica, Banja Luka, 2018,

Davor Marijan (Hrvatski institut za povijest, Zagreb UDK 355.42 (497.5-3 Bjelovar) Izvorni znanstveni rad Primljeno: 31. 1. 2008.), Zborno područje Bjelovar u operaciji Una, scrinia slavonica 8 (2008),

Udruga ratnih veterana 2. gardijske brigade, 2. grb Gromovi u akciji „Una-95“, Ponedjeljak, rujan 19th, 2016,