Lični osvrt, Piše Danko Borojević
Ne kaže se uzalud, da je istina u početku bolna ali poželjna i dalekosežno lekovita.
Neću ulaziti, u današnje tumačenje bliske nam prošlosti, o tome ko je koga izdao i slično. Zamorno je, a i nepotrebno jer mnogi već odavno imaju izgrađene stavove i oni ne mogu da shvate istinu, ma koliko ona bila bolna.
Republika Hrvatska kao država danas postoji, i tu nema pogovora. A isto tako vidljivo je golim okom, da prostor koji je Hrvatska u “Oluji” vratila u svoj ustavno-pravni poredak 1995. godine i danas je nenastanjen ili slabo nastanjen. Međutim, nije Hrvatska samo na tom prostoru ostala prazna, ostala je i u Slavoniji pa i Dalmaciji.
Međutim, nije to problem samo Hrvatske danas, i kompleta prostor SFRJ je ispražnjen. Vratili smo se na broj stanovnika, koji je imala Kraljevina Jugoslavija uoči Drugog svetskog rata i još se ovaj prostor prazni.
Nego da preskočimo to i pređemo na “priču” na zadatu temu.
Kako se Hrvatska naoružavala? Pa delom nabavljala je lako naoružanje iz inostranstva, međutim, veći deo naoružanja je preuzela od bivše JNA po zauzimanju kasarni zajedničke nam vojske. U Hrvatskoj je to zauzimanje kasarni JNA poznato kao “Rat za vojarne”. A operacija za zauzimanje kasarni počela je 14/15. septembar 1991. godine.
Osvajanje kasarni (vojarni) imalo je presudan značaj za odbranu Hrvatske (ili secesiju, zavisno s čije tačke gledišta), jer je osvojeno (oteto) više od 230 tenkova, 150 oklopnih transportera, 18 različitih brodova, 400 većih artiljerijskih oruđa, 180.000 pušaka, ogromna količina municije i druga vojna oprema, ukupne vjednost u iznosu od 700 miliona američkih dolara.
Hrvatska je svoju nazavisnost od SFRJ proglasila 8. oktobra 1991. godine. Prva država koja je priznala Hrvatsku bila je Ukrajina, koja je to učinila 11. decembra 1991. godine. Tri dana posle, 14. decembra 1991. godine, Hrvatsku je priznala i Letonija. Rusija je priznala Hrvatsku 17. februara 1992. godine, dok su SAD Hrvatsku priznale 7. aprila 1992. godine.
Deo naoružanja Hrvatska je nabavila iz Rumunije, pre svega njihove samohodne višecevne bacače raketa APR-40 (APR-40) kalibra 122 mm, dok su iz Argentine stigli topovi Citer 155 mm L-33 (CITER Cañón 155 mm L 33 Modelo Argentino) kalibra 155 mm.
Dok je naoružanje KoV bilo uglavnom iz “ratnog plena” oduzetog od JNA i nešto nabavljeno u inostranstvu, priča o nabavci tehnike za Ratno vazduhoplovstvo Hrvatske, dosta je zanimljivija.
NABAVKA VAZDUHOPLOVA I STRUKTURA RV I PVO HRVATSKE U RATU
Ozbiljniju nabavku vazduhoplova za potrebe svog vazduhoplovstva, Hrvatska otpočinje krajem 1992. godine. Tad počinju isporuke helikoptera Mi-8T i Mi-8P/PS. Eskadrile bazirane na aerodromima Lučko i Divulje prve helikoptere tog tipa primile su krajem 1992. godine.
Pored „Stare frajle“ koja vuče korene iz JNA, od slovačkog avioprevoznika Slov Er (Slov Air) nabavljena su dva helikoptera (1 Mi-8P i 1 Mi-8T), iz sovjetskog Aeroflota nabavljena su dva helikoptera Mi-8T, dok je iz poljskog Aeropola (Aeropol) nabavljen jedan helikopter Mi-8PS. U operaciji „Maslenica“ koja je vođena od 6. do 27. januara 1993. godine, ovi helikopteri prevozili su hrvatske snage na položaje koje su bile ugrožene od strane Srpske Vojske Krajine (SVK). Veliki broj letova izveden je u akcijama podrške regularnim snagama HV i Hrvatskog vijeća obrane (HVO) u srednjoj Bosni tokom 1993. godine.
Tokom 1993. godine i pored embarga na isporuku naoružanja od strane UN, koji se odnosio na celokupan prostor bivše SFRJ, intenzivirana je nabavka borbenih sredstava i vojne opreme za HV. Nabavljeni su poboljšani helikopteri Mi-8MTV-1 za potrebe HRV. RV i PVO Hrvatske i MUP Hrvatske su u svom sastavu jedno vreme imali 28 helikoptera Mi-8S, Mi-8P, Mi-8PS, Mi-8T, Mi-8MTV-1:
H-101 (H-101) „Stara frajla“ ser. br. 10989 (bivši JRV 12271) zarobljen kod Petrinje 22. septembra 1991. godine povučen iz naoružanja 1999. godine (Mi-8T),
H-102 ser. br. 10826 (bivši 9A-HAA, bivši OK-DXN Slov Air) povučen 1999. godine (Mi-8P),
H-103 ser. br. 10824 (bivši 9A-HAB, bivši OK-DXN Slov Air) korišćen od strane MUP RH, povučen 1993. godine (Mi-8T),
H-104 ,,Sveti Nikola“ ser. br. 99254291 (bivši 9A-HHH, bivši Aeroflot RA-25775), sada H-274 (Mi-8T),
H-105 ser. br. 992542272 (bivši 9A-HIH, bivši Aeroflot RA-25774), sada H-275 (Mi-8T),
H-106 ser. br. 10662 (bivši 9A-HAE, bivši Aeropol SP-SZR) bivša salonika, sada H-276 (Mi-8PS-11),
H-151 ser. br. 9733418 bio u sastavu Mješovitog helikopterskog (zrakoplovnog) eskadrona 1. Hrvatskog gardijskog zdruga, povučen 1999. godine, izložen u Zemuniku (Mi-8T),
H-201 ser. br. 95969 bivši helikopter Aeroflota bez registracije (Mi-8MTV-1),
H-202 ser. br. 95968 bivši Aeroflot SSSR-95968 (Mi-8MTV-1),
H-203 „Sveti Vlaho“ ser. br. 95967 bivši Aeroflot SSSR-95967 (Mi-8MTV-1),
H-204 ,,Sveti Duje“ ser. br. 95837 u upotrebi (Mi-8MTV-1)
H-205 ser. br. 95665, pao kod sela Otok Svibovski 22. novembra 1996. godine (Mi-8MTV-1),
H-206 ser. br. 95666 bivši Jakutavia SSSR-25443 (Mi-8MTV-1),
H-207 pao u Divuljama 20. jula 2004. godine (Mi-8MTV-1),
H-208 ser. br. 96004 (bivši OLVI RA-22941) pao na Velebitu 26. februara 1993. godine (Mi-8MTV-1),
H-209 izgoreo na Lučkom 4. decembra 1994. godine (Mi-8MTV-1),
H-210 ,,Sveti Ivan“ (Mi-8MTV-1),
H-211 ,,Sveti Donat“ ser. br. 96053, bivši OLVI RA-22537 (Mi-8MTV-1),
H-212 ser. br. 96054, bivši OLVI RA-22538 (Mi-8MTV-1),
H-213 ser. br. 96055, bivši OLVI RA-22540 (Mi-8MTV-1),
H-214 ser. br. 95878 (bivši SGA SSSR-27044) postao novi H-253 salonika Vlade RH, pao u Vukovaru 10. jula 2007. godine (Mi-8MTV-1),
H-215 „Sveti Marko“ ser. br. 96212 (Mi-17-1VA),
H-251 ser. br. 95987 bio u sastavu Mješovitog helikopterskog (zrakoplovnog) eskadrona 1. Hrvatskog gardijskog zdruga (Mi-8MTV-1),
H-252 ser. br. 95935 (bivši Aeroflot SSSR-27111) bio u sastavu Mješovitog helikopterskog (zrakoplovnog) eskadrona 1. Hrvatskog gardijskog zdruga, predat 25. septembra 1993. godine HVO, kasnije ulazi u sastav snaga Vojske Federacije BiH (VFBiH) kao VF-2514, danas u sastavu OS BiH kao A-2604 (Mi-8MTV-1),
H-253 ser. br. 95986 bio u sastavu Mješovitog helikopterskog (zrakoplovnog) eskadrona 1. Hrvatskog gardijskog zdruga predat HVO u BiH 25. septembra 1993. godine, vraćen u sastav HV pao na Lučkom 18. septembra 1997. godine (Mi-8MTV-1),
H-254 ser. br. 95876 (bivši 9A-HRH)) predsednički helikopter (Mi-8MTV-1),
9A-HAC ser. br. 95978 (bivši Aeroflot SSSR-27155) korišćen od strane helikopterske jedinice MUP RH, kasnije prodat (MI-8MTV-1),
9A-HAD ser. br. 95988 (bivši Aeroflot SSSR-27138) korišćen od strane helikopterske jedinice MUP RH, pao na Velebitu u julu 1995. godine zbog otkaza jednog motora (Mi-8MTV-1).
Od preostalih helikoptera Mi-8MTV1, Hrvatska je 14 primeraka isporučila Ukrajini u junu 2023. godine.
Nabavka helikoptera Mi-24 započeta je još polovinom 1993. godine u Ukrajini. Dva meseca pre dolaska prvih aviona MiG-21, u junu 1993. godine, u Vazduhoplovno-tehničkom zavodu – VTZ (zrakoplovno-tehnički zavod – ZTZ) stižu prva dva borbena helikoptera Mi-24D koja dobijaju evid. brojeve H-301 i H-302. Korišćeni su uglavnom za preobuku pilota te u trenažne svrhe, dok su helikopteri Mi-24V primarno korišćeni u borbenim dejstvima. Prva dva helikoptera Mi-24D isporučena su 15. i 16. juna 1993. godine i na aerodromu na ostrvu Krk montirani su i prebačeni u VTZ.
Intezivne letove uvežbavanja na helikopterima Mi-24D ubrzo su primetili posmatrači UNPROFOR pa je od Hrvatske zatraženo službeno objašnjenje o poreklu tih helikoptera. Zbog hrvatskog odgovora da su helikopteri Mi-24 kupljeni još 1991. godine kada nije na snazi bio embargo na uvoz oružja, radi neborbene upotrebe u evakuaciji ranjenika, postepeno su na helikopterima Mi-24D stavljene oznake crvenog krsta na trupu i privremeno skinuti četverocevni mitraljezi JakB-12,7 kalibra 12,7 mm.
Prvi primerci helikoptera Mi-24V koji su bili dobro oklopljeni i imali veliku vatrenu moć nabavljeni su krajem 1993. godine u Ukrajini, odakle su avionom AN-124 Ruslan, tada najvećim transportnim avionom na svetu, prebačeni na aerodrome u Puli te na ostrvo Krk. Nakon razdoblja uvežbavanja borbeni helikopteri Mi-24 su tokom druge polovine 1994. godine počeli borbeno dejstvovati. Korišćeni su za savladavanje neprijateljskih otpornih tačaka, elektronsko izviđanje, napad na artiljerijske položaje i komande. Svi su helikopteri bili u sastavu 29. eskadrile borbenih helikoptera (29. ebh). Taktika upotrebe borbenih helikoptera u HV sastojala se od dolaska do cilja u niskom letu i iznenadnom dejstvu te brzom napuštanju zone dejstva.
Borbeni helikopter Mi-24V evid. broja H-306 iz sastava 29. ebh je jedini od 1994. godine imao opremu za snimanje iz vazduha te elektronsko izviđanje i delovanje.
Svoje prvo predstavljanje hrvatskoj javnosti imali su tokom vojne parade 30. maja 1995. godine na zagrebačkom Jarunu.
Hrvatska je kupila u Ukrajini 15 helikoptera Mi-24, od tog broja samo je deset bilo u operativnoj upotrebi a pet helikoptera su upotrebljeni za rezervne delove. Helikopteri Mi-24D poneli su ev. br. H-301 i H-302, dok su helikopteri Mi-24V dobili brojeve od H-303 do H-310.
Za rezervne delove korišćen je jedan Mi-24D i četiri Mi-24V. Hrvati su za helikoptere Mi-24 plaćali od 1,5 miliona dolara do 2,5 miliona dolara po primerku, a cena je zavisila od resursa motora i verzije. Tako su 16. oktobra 1993. godine kupljena dva helikoptera Mi-24V po ceni od 1,5 miliona dolara, da bi 20. decembra iste godine za tri helikoptera Mi-24V bilo izdvojeno po 2,5 miliona dolara. Zajedno
s još nekim delovima za taj transport, koji se vodio pod brojem 12, plaćeno je tačno 9683209 dolara. Taj novac je isplaćen u gotovini, kao i za većinu ostalog oružja.
Krajem avgusta 1993. i početkom 1994. godine Hrvatska i pored embarga na isporuke naoružanja uspeva da preko Ukrajine iz različitih bivših srednjoazijskih sovjetskih republika, nabavi 40 aviona MiG-21 proizvedenih između 1972. i 1980. godine .
Avioni su do riječkog aerodroma na ostrvu Krk dovezeni transportnim avionima, nakon čega su odvezeni u Vazduhoplovnotehnički zavod Zmaj u Velikoj Gorici gde su sklopljeni. U naoružanje je ušlo 23 jednoseda MiG-21bis (ev. brojevi 104-126), četiri dvoseda MiG-21UM (ev. brojevi 160, 161, 162 i 163) a ostalih 13 aviona je kanibalizovano za rezervne delove.
Avioni koji su bili u naoružanju RV i PVO Hrvatske (Hrvatsko Ratno zrakoplovstvo i protuzračna obrana – HRZ i PZO) bili su raspoređeni u dve eskadrile lovačkih vazduhoplova – ELV (eskadrila lovačkih zrakoplova – ELZ) i to:
21. ELV (21. ELZ) aerodrom Pleso, Zagreb:
101 – nabavljen prebegom Danijela Borovića. Oboren 24. juna 1992. godine u selu Kalenderovci kod Dervente pri čemu je poginuo pilot Anton Radoš;
102 – nabavljen prebegom Ivana Selaka, postao „Osvetnik Dubrovnika“. Brisan iz evidencije 2004. godine, nalazi se u parku na aerodromu Pleso;
103 – nabavljen prebegom Ivice Ivandića, postao „Osvetnik Vukovara“. Oboren 14. septembra 1993. godine pri čemu je poginuo pilot Miroslav Peris;
104 – kupljen u Ukrajini. Pao 21. aprila 1995. godine na vežbi kod Gašinaca (zapeo za drvo), poginuo pilot Zlatko Mejaški;
105 – kupljen u Ukrajini. Nije više u upotrebi, parkiran na aerodromu Pleso;
106 – kupljen u Ukrajini. Nije više u upotrebi, parkiran na aerodromu Pleso;
107 – kupljen u Ukrajini. Izložen kao eksponat u Muzeju Domovinskog rata u Vukovaru;
108 – kupljen u Ukrajini; modernizovan u Rumuniji 2003. godine. Pao prilikom vežbe 23. septembra 2010. godine kod Slunja. Pilot se spasao katapultiranjem;
109 – kupljen u Ukrajini. Pao 14. avgusta 1996. godine prilikom redovnog leta kraj Velike Gorice pri čemu je poginuo pilot Ivan Bosnar;
113 – kupljen u Ukrajini. Nije više u upotrebi, parkiran na aerodromu Pleso;
116 – kupljen u Ukrajini; modernizovan u Rumuniji 2003. godine. Poslan na modernizaciju u Ukrajinu 2014. godine; 119 – kupljen u Ukrajini. Oboren 2. maja 1995. godine kod Gradiške u Republici Srpskoj. Pilot Rudolf Perešin nije preživeo;
121 – kupljen u Ukrajini; modernizovan u Rumuniji 2003. godine. Pao 5. avgusta 2014. godine kod Velike Gorice, pilot Slavko Hrženjak spasao se katapultiranjem;
122 – kupljen u Ukrajini; modernizovan u Rumuniji 2003. godine. Otpisan 2014. godine;
123 – kupljen u Ukrajini. Nije više u upotrebi, parkiran na aerodromu Pleso;
124 – kupljen u Ukrajini. Nije više u upotrebi, parkiran na aerodromu Pleso;
125 – kupljen u Ukrajini. Eksponat u Gornjoj Stubici kraj biste pilota Rudolfa Perešina;
126 – kupljen u Ukrajini. Eksponat u Vojnom kompleksu Turanj – Karlovac;
131 – dokupljen u Ukrajini 2014. godine;
132 – dokupljen u Ukrajini 2014. godine;
133 – dokupljen u Ukrajini 2014. godine;
134 – dokupljen u Ukrajini 2014. godine;
135 – dokupljen u Ukrajini 2014. godine.
22. ELV (22. ELZ) aerodrom Pula:
110 – kupljen u Ukrajini; modernizovan u Rumuniji 2003. godine. Otpisan 2013. godine;
111 – kupljen u Ukrajini. Status nepoznat;
112 – kupljen u Ukrajini. Nije više u upotrebi, parkiran na aerodromu Pleso;
114 – kupljen u Ukrajini. Nije više u upotrebi, parkiran na aerodromu Pleso;
115 – kupljen u Ukrajini; modernizovan u Rumuniji 2003. godine. Otpisan 2013. godine;
117 – kupljen u Ukrajini; modernizovan u Rumuniji 2003. godine. Poslat na modernizaciju u Ukrajinu 2014. godine;
118 – kupljen u Ukrajini. Poslat na modernizaciju u Ukrajinu 2014. godine;
120 – kupljen u Ukrajini; modernizovan u Rumuniji 2003. godine. Pao prilikom vežbe 23. septembra 2010. godine kod Slunja. Pilot se spasao katapultiranjem.
Dvosedi:
195 – MiG-21U, ostao iza JNA u Zemuniku. Izložen u Zemuniku;
160 – kupljen u Ukrajini. Nije više u upotrebi, parkiran na aerodromu Pleso;
161 – kupljen u Ukrajini. Eksponat na ulazu na aerodrom Pleso;
162 – kupljen u Ukrajini. Nalazi se u parku na aerodromu Pleso;
163 – kupljen u Ukrajini. Nije više u upotrebi, parkiran na aerodromu Pleso;
164 – kupljen u Poljskoj, modernizovan u Rumuniji. Poslat na modernizaciju u Ukrajinu 2014. godine;
165 – kupljen u Poljskoj; modernizovan u Rumuniji. Posebno obojen u Hrvatske nacionalne boje te dobio nadimak „kockica“. Poslat na modernizaciju u Ukrajinu 2014. godine;
166 – kupljen u Poljskoj; modernizovan u Rumuniji. Poslat na modernizaciju u Ukrajinu 2014. godine;
167 – kupljen u Poljskoj, modernizovan u Rumuniji. Poslat na modernizaciju u Ukrajinu 2014. godine.
Prema hrvatskom listu Nacional, dokumentacija koja pokriva nabavku od 1993. do 1997. godine otkriva i jednu od najviše čuvanih tajni „Domovinskog rata“. Preko pojedinih računa pod stavkama trening i instruktaža ljudi isplaćeno je nekoliko miliona dolara. Opis računa otkriva da se njime plaćao trening pilota, inženjera i ostalog osoblja za upravljanje i održavanje aviona MiG-21 i helikoptera Mi-24. U jednom delu to se zaista i odnosilo na tu svrhu, ali prava istina malo je drugačija.
Za potrebe 27. eskadrile transportnih aviona (27. eta) RV i PVO HV početkom 1995. godine dogovorena je kupovina dva transportna aviona AN-32B u Ukrajini. Prvi avion AN-32B stigao je na aerodrom Pleso oktobra iste godine, da bi zatim usledela i isporuka drugog aviona. Avioni su jedno vreme nosili civilne oznake, da bi zatim dobili vojne evidencijeske brojeve.
Avioni AN-32B u Hrvatskoj nosili su sledeće brojeve:
9A-BAB je u 27. eta dobio ev. br. 707;
9A-BAC je u 27. eta dobio ev. br. 727.
U isto vreme kad su nabavljani vazduhoplovi iz Ukrajine, iz SAD su nabavljena četiri komercijalna helikoptera Hughes 369 (verzije MD-500C/D) koji su poslužili za obuku pilota helikoptera i poneli su brojeve H-401, H-402, H-451, H-452. Helikopteri H-401 i H-402 bili su verzije MD-500C, a H-451 i H-452 bili su verzije MD-500D. Helikopter H-401 imao je udes i brisan je iz evidencije. Helikopteri su iz naoružanja povučeni krajem devedesetih godina dvadesetog veka.
AFERA S-300
U Zagrebu na Jarunu 30. maja 1995. godine održana je vojna parade povodom Dana državnosti Republike Hrvatske. Tog dana, Hrvatska je prikazala većinu naoružanja s kojim je raspolagala od aviona preko helikoptera, tenkova do raketa. Kada je reč o raketama, tog dana na Jarunu pokazana su dva vozila-tegljači koji su na svojim prikolicama prevozili dva lansera sa postavljenim maketama raketa S-75M Volhov iz Stubičke Slatine koje su preostale od JNA, a koje je komentator nazvao raketama Z-Z „Beograđanka“. Međutim, ono što se kretalo iza njih šokiralo je neupućene.
Naime, komentator je najavio RS PVO S-300, ali se taj sistem „razlikovao“ od originala. Iza „Beograđanki“ išao je tegljač MAN na čijoj su se prikolici nalazila četiri kontejnera koja su podsećala na kontejnere raketa 5V55R iz sistema S-300. U suštini to je uspešno izvedena psihološka igra, u koju su se „upecali“ i mnogi, a pre svega obaveštajni stručnjaci.
Umesto originalnog tegljača sa kranom 22T6-2E2 na bazi vozila Ural-532361-1012 ili transporetera za prevoz četiri lansirna kontejnera 5P32 tipa 5T58-2 na bazi tegljača KRAZ-260, na Jarunu se pojavio tegljač MAN na čijoj su se prikolici nalazila četiri kontejnera (lansirne cevi) 5P32.
Kasnije su se pojavile informacije, da je tegljač „provozao“ prazne kontejnere na paradi, dok su sredstva za nabavku kompletnog sistema nestala.
Dakle Hrvatska nikada nije nabavila sistem S-300, ali je uoči priprema za operaciju „Oluja“, prikazano sredstvo poslužilo kao psihološka igračka u propagandne svrhe.
U medijima u Hrvatskoj kasnije će se pojaviti informacija:
„Dijelovi sustava S-300 u Hrvatsku su stigli između 1994. i 1996. godine, dobavljali su se preko zračne luke u Puli, a javnosti su pokazani na mimohodu Hrvatske vojske na Jarunu 1995. godine. Uoči oslobodilačkih akcija „Bljesak“ i „Oluja“, javno pokazivanje tog sustava odvratilo je neprijatelja od korištenja borbenih zrakoplova MiG-29, što je olakšalo oslobađanje zemlje te umanjilo žrtve i razaranja“.
Kasnije će ova informacija biti osnova za tvrdnju pojedinaca u Srbiji, koji su tražili razlog zbog čega VJ i uopšte SRJ nisu pomogli SVK i RSK u odbrani. Oni su tvrdili: „da avioni RV i PVO VJ nisu dejstvovali po snagama HV avgusta 1995. godine, jer je PVO HV raspolagala sa raketnim sistemom S-300, koji je eto nabavljen u Rusiji, a SRJ kad joj je trebao nije to mogla“ .
Cela priča o hrvatskom S-300 završava se 2004. godine aferom.
Kompletna priča o S-300 u Hrvatskoj toliko je zakomplikovana, da kao istina ostaje jedino: „da Hrvatska nikada nije nabavila sistem S-300“.
Međutim, zar nije licemerno, slušati danas priče o pravu i pravdi “srpskog naroda”, upravo od onih koji su početkom ovog veka “omraženom srpskom neprijatelju” prodali srpske fabrike i poljoprivredna dobra. Ili možda, tako treba u ime demokratije i ljudskih prava?
Ko je naoružavao Hrvatsku u Domovinskom ratu? Činjenice jasno pokazuju, ko hoće to da vidi jasno je. Ko neće, neka se i dalje bavi teorijama zavere i tvrdi, “da je zemlja ravna ploča”. Takvima, pomoći nema.
Za izradu teksta korišćene knjige: Danko Borojević, Dragi Ivić, Željko Ubović, MiG-21, Legenda Hladnog rata, Ruma 2015.
Danko Borojević, Dragi Ivić, Vazduhoplovne snage bivših republika SFRJ 1992-1995, Ruma 2016.)