KRAJ JEDNE ERE:”LOVCI MIG-21 FISHBED ZAVRŠAVAJU SVOJU KARIJERU U HRVATSKOM VAZDUHOPLOVSTVU”

Poslednji lovaca MiG-21 Fishbed simbol Hladnog rata u Evropi povučen je izoperativnih dužnosti. Dodijeljeno NATO, Ratno vazduhoplovstvo Hrvatske bilo je posljednji evropski korisnik MiG-21, tipa koji je prvobitno ušao u službu još 1959. godine i koji je od tada bio prisutan na evropskom kontinentu, u rukama više od deset različitih država.

Ministarstvo odbrane Hrvatske saopštilo je da od 1. decembra, njeni lovci MiG-21 — koji opremaju njenu jedinu lovačku eskadrilu — više neće braniti vazdušni prostor zemlje tokom mirnodopske dužnosti brzog reagovanja (QRA).

Iako je Hrvatska već počela da dobija daleko naprednije višenamenske lovce Dassault Rafale, oni još neće početi sa operativnim dužnostima, jer su potrebni za obuku pilota. Hrvatsko Ministarstvo odbrane ranije je očekivalo da će Rafale dostići početnu operativnu sposobnost do kraja 2025. godine, ali bi to moglo da se desi do početka 2026. godine.

Do tada će hrvatski vazdušni prostor privremeno čuvati italijansko vazduhoplovstvo i mađarsko ratno vazduhoplovstvo, koji će leteti lovcima Eurofighter Typhoon i Saab Gripen iz vazdušnih baza u svojim zemljama.

Ironično, i Typhoon i Gripen su ponuđeni Hrvatskoj da zamene njene MiG-21, zajedno sa F-16 Block 70/72 i polovni F-16, pre nego što je Rafale izabran u maju 2021. godine.

Konačni izbor Rafale je takođe bio odugovlačen, tek nakon što je raniji ugovor za 12 polovnih izraelskih F-16C/D propao 2019. godine nakon što je američki Kongres odbio da odobri transfer lovaca.

Hrvatska vlada ne plaća pokrivanje privremenog QRA, jer se lovci protivvazdušne odbrane obezbeđuju u okviru NATO aranžmana koji je u velikoj meri sličan misiji Baltic Air Policing, koja štiti baltičke države.

Hrvatsko ratno vazduhoplovstvo trenutno je dobilo sedam aviona Rafale (pet jednoseda i dva dvoseda), a preostalih pet jednoseda trebalo bi da stigne do kraja aprila 2025. godine, po jedan avion mesečno. Poput MiG-21, lovci Rafale lete iz vazdušne baze Pleso, poznate i kao 91. vazdušna baza, koja se nalazi zajedno sa međunarodnim aerodromom u Zagrebu.

© Dimitrije Ostojić/dimitrijeostojic.com

Kao što smo ranije izveštavali, 12 aviona Rafale će obezbediti ogroman skok u sposobnostima za hrvatsko vazduhoplovstvo, koje će napredovati od lovca druge generacije naoružanog raketama vazduh-vazduh kratkog dometa do naprednog mlaznjaka četvrte generacije koji nudi novi radar većeg dpmeta, rakete vazduh-vazduh srednjeg dometa, mogućnost preciznog napada i mnoge druge potencijalne nove mogućnosti.

Jedino protivvazdušno naoružanje koje je bilo dostupno za MiG-21 bila je raketa vazduh-vazduh sa infracrvenim navođenjem R-60MK (AA-8 Aphid), kao i podvesni top sa dve cevi kalibra 23 mm. MiG-21 je imao posebno važnu ulogu u protivvazdušnoj odbrani, s obzirom na to da je Hrvatska dugi niz godina inače imala samo protivavionske topove, prenosive PVO sisteme i rakete zemlja-vazduh kratkog dometa tipa Strela-1 i Strela-10.

Nejasno je kada će MiG-21 u potpunosti prestati da leti, sa potencijalom da će se neke aktivnosti obuke ili letovi za upoznavanje i dalje odvijati. Međutim, sada je ova legenda završila svoju operativnu službu u Evropi. Poslednji prethodni operater na kontinentu, Rumunija, povukla je svoju unapređenu flotu MiG-21 LanceR u maju 2023. godine.

Poslednjih godina, samo nekoliko hrvatskih MiG-21 je i dalje bilo aktivno, međutim sa problemom u održavanju zbog sve manje rezervnih delova.

Nastala nakon nasilnog raspada Jugoslavije, Hrvatska je dobila svoj prvi MiG-21 kada je pilot jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva prebegao u zemlju u jednom od mlaznjaka u februaru 1992. godine. Lovac je tada stavljen u hrvatsku službu, ali je oboren iznad Bosne i Hercegovine u junu iste godine.

Još jedan par MiG-21 stigao je u Hrvatsku prevegomu maju 1992. godine, od kojih je jedan takođe izgubljen u borbi.

Kako je nedavno nezavisna Hrvatska izgradila svoje vazduhoplovstvo, nabavila je 40 MiG-21 od Ukrajine između 1993. i 1994. godine, a ove avione je prvobitno koristila druga bivša sovjetska država, Kirgistan. Oni su dostavljeni Hrvatskoj uprkos embargu na oružje. Od ovih lovaca 26 je stavljeno u hrvatsku službu, dok je ostalih 14 korišćeno za rezervne dijelove.

© Dimitrije Ostojić/dimitrijeostojic.com

Pored još jednog ratnog obaranja, u maju 1995. godine, hrvatska flota ovih lovaca pretrpela je šest gubitaka nakon što su sukobi završeni u septembru 1995. godine.

Bez zamene na vidiku, Hrvatska je 2003. godine odlučila da obezbedi osam svojih jednosednih MiG-21 sa skromnom nadogradnjom, preduzetom u Rumuniji, koja je trebala da im omogući da služe do 2024. godine. Međutim, ovo je prvenstveno bio remont i ni na koji način se ne može porediti sa obimnim modernizacijama preduzetim na indijskim ili rumunskim MiG-21, na primer. Istovremeno, nabavljena su još četiri dvoseda MiG-21, bilo iz Poljske ili Rumunije.

Sa članstvom u NATO na pomolu, nadogradnja je dodala zapadne sisteme za komunikaciju, identifikaciju i navigaciju i avion je iz remonta izašao sa novim oznakama: MiG-21bisD za jednosede i MiG-21UMD za dvosede.

Dalji remont i unaprešenje za sedam hrvatskih MiG-21 obavljen je u Ukrajini, između 2013. i 2015. godine, a Zagreb je istovremeno kupio još pet aviona, iako su se ispostavilo da su oni problematični i svi su proveli prizemlje. U međuvremenu, hrvatska vlada je istražila njihovo poreklo, usred izveštaja da su četiri od njih imala trupove preuzete iz polovnih bugarskih MiG-21, što bi prekršilo uslove ugovora.

S obzirom da se naziralo penzionisanje MiG-21, Hrvatska je u maju ove godine na Plesu održala javni ispraćaj od svojih MiGova, koji je uključivao i učešće aviona Rafale.

MiG-21 ostaće upamćen u Hrvatskoj kao okosnica njenog borbenog vazduhoplovstva tokom veoma turbulentnih godina formiranja, a na kraju i više od tri decenije. Istovremeno, Hrvatska će ući u istoriju kao poslednji korisnik aviona MiG-21 u Evropi.

Ovaj lovac i dalje služi drugde u svetu, međutim, posebno u Indiji i Severnoj Koreji, dok manji broj ovih legendarnih lovaca još uvek deluje u nekoliko drugih zemalja.

Autor se na delu ustupljenih fotografija zahvaljuje svom prijatelju Dimitriju Ostojiću.

Za uzradu teksta korišćena je sledeća literatura:

Danko Borojević, Dragi Ivić, Orlovi sa Vrbasa, istorija vojnog vazduhoplovstva na teritoriji Republike Srpske, D.O.O „Štampa“, Ruma, 2014,

Danko Borojević, Dragi Ivić, Željko Ubović, Vazduhoplovne snage bivših republika SFRJ 1992-2015.

Danko Borojević, Dragi Ivić, Željko Ubović, MiG-21, legenda Hladnog rata, D.O.O „Štampa“, Ruma, 2015.

Bojan B. Dimitrijević, Vazdušni rat nad Republikom Srpskom i Republikom Srpskom Krajinom, Društvo istoričara Srbije, Beograd, 2017.