Andrej Mlakar
Kurt Kembel zamenik državnog sekretara SAD podigao je nedavno popriličnu prašinu izjavom da bi podmornice AUKUS-a koji čine Australija, Velika Britanija i Sjedinjene Američke Države, koje imaju jaku podmorničku flotu mogle da koriste svoje napadne i strateške podmornice u ratu protiv Kine u sukobu oko ostrva Tajvan.
Kembel smatra da ovaj podmornički pakt koji bi mogao da postane novi vojnopolitički savez na Pacifiku sa podmornicama članica ovog saveza bi poboljšao regionalnu stabilnost, uključujući i Tajvanski moreuz kako bi se odvratila kineski napad ili kako on navodi “agresiju” na Tajvan.
Kembelova vizija se ne odnosi samo na podmornice, što je on i naveo i u svom govoru spomenuo je i saradnju sa drugim državama, ne samo diplomatski već i na odbrambenim planovima što implicira da AUKUS može da postane novi vojno-politički blok. Ono što je NATO u Evropi i Atlantiku, to bi AUKUS trebalo da postane na Pacifiku. U Evropi pretnja je Rusija, a na Pacifiku Kina. Broj zemalja koje imaju spor sa Kinom je veliki: Japan, Filipini, Južna Koreja, Vijetnam….
„Ono sa čime se sada suočavamo su izazovi koji zahtevaju mnogo dublji angažman sa saveznicima i partnerima, i mislim da će ta ideja vremenom biti u velikom broju potencijala oblasti sukoba iu nizu scenarija“, rekao je Kembel.
Međutim Kina na AUKUS ne gleda blagonaklono jer prema njima ovaj pakt podriva mir i bezbednost na Pacifiku, a podstakao bi i trku u naoružanju.
Nastanak AUKUS -a
Ova priča započela je 2021. godine kada je Australija saopštila odustala od nabavki francuskih konvencionalnih podmornica ( Australija i Francuska sporazumeli su se prvo za kupovinu 8, a kasnije je taj broj narastao na 12 novih podmornica koje bi trebale da zamene zastarele podmornice klase Kolins). Međutim došlo je do spora oko toga koliko bi podmornica trebalo da bude izgrađeno u Francuskoj, a koliko u Australiji. Nedostatak kompromisa doveo je do Australijske oduke da se raskine ugovor i prihvati američka ponuda, što je Francuska dočekala na nož. Amerikanci su utešno Australijancima ponudili da dok im oni ili Britanci ne nabave nuklearne podmornice razmeste svoje na Pacifiku zbog narasle ekspanzije.
Svečano je saopšteno da će se nova pacifička koalicija AUKUS da zaustavi kinesku ekspanziju. Svečano je saopšteno da će Australiji biti omogućeno da zajedno sa dvema članicama dele veštačku inteligenciju, podmorske i ostale napredne tehnologije, kao i da prodube kooperaciju o širini odbrambenih sposobnosti u Indo-pacifičkom regionu.
Australija je država koja se nalazi na najmanjem kontinentu i obuhvata površinu od 7.704.159 kvadratnih kilometara. Nalazi se na južnoj hemisferi između Tihog i Indijskog okeana i pored kontinetalnog dela Australije ima još i ostrvo Tasamniju, veći broj manjih ostrva u neposrednoj blizini i Veliki koralni greben duž severoistočne obale.
Smeštena približno između ekvatora i granice ledenih santi, Australija ima važan geostrateški položaj u odnosu na azijski, afrički i američki kontinet, Atlanski, Indijski i Tihi okean. Interesovanje za Australiju naglo je izgubljeno krajem Hladnog rata i skoro 30 godina taj prostor je bio pomalo zaboravljen za geopolitička nadmetanja.
Zbog takvog položaja odmah posle Drugog svetskog rata Australija je bila uvučena u blokovska nadmetanja i strukture koje su tad bile fomrirane bile su prisutne sve do kraja Hladnog rata. Na području dalekog istoka i jugoistočne Azije posle Drugog svetskog rata nastale su duboke promene u odnosu snaga, poraz imperijalističkog Japana, uspon komunističke Kine, sticanje nezavisnosti niza azijskih zemalja, likvidiranje holandskog, britanskog i francuskog kolonijalnog carstva. Tret rata na prostoru Pacifika pao je SAD. Ali to im nije smetalo da odmah posle rata započnu sa blokovskim povezivanjem pojedinih zemalja na Pacifiku, koje su smatrane ugroženim od nadiranja oslobodilačkih pokreta i raspadanja kolonijalnog sistema. Tako je 1952. godine došlo do sklapanja jednog od prvih ugovora na ovom podrućju koji je dobio naziv PACIFIČKI PAKT – ANZUS ( Australija, Novi Zeland, SAD). Cilj pakta bio je obezbeđivanje dominatnog položaja SAD na Pacifiku bez Velike Britanije, što ukazuje na njenu izmenjenu ulogu u ovom delu sveta.
Australija je početkom 1980-tih kao član ANZUS -a imala značajnu kontrolu južnog Pacifika. Nije tad bila novost, ali nije ni danas da se još sredinom 1980-tih godina prošlog veka Pentagon pokazivao veliko zanimanje za neke australijske baze koje bi mogle poslužiti kao važna tad među stanica američkim snagama za brze intervencije za akcije na području Indokine, Indijskog okeana, Srednjeg i Bliskog istoka i drugim područjima. Danas za sprečavanje ekspanzije Kine i posebno njenih nuklearnih podmornica koje su počele da se približavaju obalama Australije i izlaze na Pacifik prema Havajima.
Interesantno je kad se pogleda u istorijske knjige da je Australija 1980. odbila američki predlog za učešće njenih vojnika u tad specijalnom korpusu ANZUS -pakta, koji bi kao je bilo zamišljeno intervenisao u kriznim područjima. Početkom 1970-tih godina 20 veka Australija je po inerciji svoje dugogodišnje desničarske politike vezane prvo za Veliku Britaniju, kasnije za SAD tad i danas najveću opasnot videla u NR Kini. Ta situacija se promenila dolaskom laburista na vlast, a onda su se okrenuli sopstvenom regionu od kraja 1980 -tih godina.
Situacija se počela menjati kada je Kina postala Australiji važan trgovinski partner, pa su konzervativci uperili prstom u Sovjetski Savez, kao najveću opasnost za taj deo sveta, bez obzira što su Sovjeti uz Kineze ostali značajan kupac austalijskih sirovina čak i kad su SAD uveli embargo na trgovinu sa Sovjetskim Savezom zbog agresije na Avganistan 1979.
Kao je tad bilo navedeno u pomorsko-geopolitičkoj literaturi SAD su do kraja Hladnog rata 1991. činili značajne napore da ova zona ostane u njihovoj interesnoj sferi i formiranje čitave mreže uporišta i punktova kao osnovne brane širenja tad sovjetskog i kineskog uticaja, a sad kineskog uticaja.
Inače SAD na Pacifiku imaju mnoštvo vojnih baza raspršenih širom Japana, Južne Koreje, Okinave, Tajvana, Filipina, ostrva Dijega Garsije. SAD su tad nastojali da svoju pažanju usmere tad prema Australiji posebno prema zapadnoj Australiji, komunikacijskog centra Harold E Holt North Vest Cape gde je pred kraj 1980-tih formirana baza za nisko i visoko ferekventne antene za sistem globalnih veza za praćenje kretanje strateških podmornica 7. pacifičke flote mornarice SAD, vezama sa zemljama ANZUS -a Kanadom i Velikom Britanijom za vođenje konvencionalnog ili nuklearnog rata.
Osim toga važna komponenta koja će verovatno biti pojačana prislušna stanica Smitfild kraj Adelaida koja je inače tad bila uključena u NAVSTAR za odreživanje ciljeva strateškim nukelarnim podmornicama SAD. Važnu ulogu imaće i bazu Darvin na severu Australije koja je povezana sa bazom Andersen na Dijegu Garsiju gde sleću strateški bombarderi B-52H, B-1B i B-2. Važnu ulogu kako tad tako bi i sad trebala da ima baza Koburn Sound na jugozapadu Australije koji ima važan značaj u odnosu na Indijski okean.
Za razliku od Australije Novi Zeland za sad prati sva dešavanja oko stvaranja novog vojno dobramenog saveza. Doduše Ni Novi Zeland ne sedi mirno posebno oko Sporazuma o transpacifičkom partnerstvu (CPTPP), gde je Austalija najavila da će blokirati pristup Kine. Transpacifičko partnerstvo čini za sad 11 država uključujući tu Australiju, Novi Zeland i Japan. Inače svi oni moraju da se jednoglasno slože da njihovom paktu pristupi i Kina kao 12 članice.Poruka Pekinga
Ni zvaničan Peking nije mirno stajao na vest o formiranju novog pakta. Peking je upozorio na mogućnost da se Australija nađe na listi meta za potencijalni nuklearni udar zbog nabavke nuklearnih podmornica, koje će nosti krstareće rakete sa nuklearnim bojevim glavama i koje će služiti američkim strateškim zahtevima u regionu Pacifika.