Lični osvrt, Piše: Danko Borojević
Početak NATO operacije “Namerna snaga” protiv VRS, s nestrpljenjem su čekale hrvatske (HV i HVO) i tada muslimanske snage (ABiH). NATO je operaciju pokrenuo 30. avgusta 1995. godine. Hrvatske snage svoju operaciju pod nazivom “Maestral” pokreću 8. septembra 1995. godine. Dok su muslimanske snage oličene u ABiH strpljivo čekale, da vide kako teče početna faza hrvatske operacije.
Nebeske usluge svojih NATO dobročinitelja, muslimanska strana iskoristiće za septembarsku operaciju na Vozuću u kojoj je učestvovalo ukupno 13 brigada iz dva korpusa ABiH.
U 2. korpusu ABiH kojim je komandovao general Sead Delić ovu operaciju tajno su šifrovali pod nazivom „Uragan-95“, a u 3. Korpusu ABiH pod komandom brigadnog generala Sakiba Mahmuljina „Farz-95“ („Božja zapovest“). Odred „El mudžahid“ ovu operaciju interno je nazvao „Badr al Bosna“.
Operaciju „Farz-95“ („F-95“) planirao je pripadnik komande 3. Korpusa pukovnik Hasan Riba, uz upotrebu i pravce napada združenih jedinica 35. dKoV (35. divizija kopnene vojske) pod komandom pukovnika Fadila Hasanagića. Jedinice 35. dKoV koje su napadale Vozuću bile su: Odred „El mudžahid“ jačine 500 vojnika, 5. bataljon 328. brbr (brdska brigada) pod komandom Ahmeta Šehića, te 2. i 4. manevarski bataljon pod komandom majora Harisa Ćetića i 5. manevarski bataljon pod komandom Amira Sirovice. Svi ti bataljoni u proseku su imali po 350 ljudi. Oni su dobili najteži zadatak: iz pravca Svinjašnice napasti front desne obale Krivaje, na potezu Popovo Osoje-Potpaljenik-Markovića Vis i ovladati dominantnim objektom Paljenik, a potom se spustiti prema reci i zauzeti komunikaciju Stog-Kamenica-Prokop.
Pripadnici 1. manevarskog bataljona i bataljon vojne policije 3. korpusa napali su na Lokvu, dok je 375. oslobodilačkoj brigadi sa 700 vojnika pod komandom Huseina Durakovića i 7. muslimanskoj sa 1120 vojnika povereno osvajanje Kameničke premeti, Ljeskovca i Grada. Treći diverzantski odred 3. korpusa pod komandom majora Seada Rekića, u sadejstvu sa probojnom četom 329. brbr i jedinicom Arapa sa oko 200 inostranih mudžahedina koju je predvodio Abu Zubeir al Haili dobili su zadatak da iz pravca Gostovića zauzmu Gradić, Oštrić, Stolić i Čukuru. Treći manevarski bataljon, u čijem sastavu je bila i diverzantska grupa „Bosna“ napadao je na potezu Podvolujak-Ravno Ivlje. Pored nabrojanih, u operaciji zauzimanja Vozuće, iz pravca Zavidovića i Gostovuća, učestvovale su i: samostalna jedinica „Asim Čamdžić“ kojom je komandovao Remzo Sinanović, 3. tenkovska četa, inženjerijski bataljon, kao i delovi PVO, što je ukupno iznosilo 14000 vojnika ABiH.
Artiljerijsku podršku jedinicama 3. korpusa vršio je 3. map (mešoviti artiljerijski puk) sa jednim VBR 122/40 mm, četiri VBR 107 mm, šest LRL 128 mm, 36 minobacača 120 mm, šest haubica 105 mm, 13 haubica 122 mm, četiri haubice 155 mm i dva topa 100 mm.
IKM 35. dKoV nalazio se u restoranu „Babilon“ u Krivaji.
Na drugoj strani, od Banovića, u operaciji pod kodnim nazivom „Uragan-95“ učestvovalo je 5000 vojnika svrstanih u tri divizije 2. korpusa ABiH. Bile su to: 21. dKoV sa oslobodilačkom brigadom iz Srebrenika i diverzantskim bataljonom „Crni Vukovi“ koja je napadala sa Podoštrića i Dugog brda ka Mrahorovićima, sa zadatkom zaposedanja objekata tt. 433 i Voznik, a potom selo Kelempeći i Seonu; 22. dKOV sa jedinicama je polazila sa osnovice Papratnica-Pištala i napadala na pravac Papratnica-Greben, sa ciljem ovladavanja objektima Borik, Greben i kote 345, a zatim da se izvrši spajanje u rejonu Pejanovića sa ostalim snagama 2. Korpusa. Najbrojnija 25. dKoV sa oko 2100 vojnika sa pridodatom diverzantskom jedinicom „Crni labudovi“ trebala je zauzeti Klupe (tt. 603 i 616), Kablovac (tt. 726) i Zečije brdo. Ova divizija nalazila se pod komandom pukovnika Refika Lende, poznat od ranije braniocima Vozuće kao komandant OG „Bosna“.
U ulozi rezerve u selu Treštenica stacionirane su bile snage 24. dKoV i četa „Balte“. Artiljerijsku podršku ovom korpusu vršila je Korpusna artiljerijska grupa-2 (KAG-2) sa tri haubička voda i odeljenjem VBR 107 mm.
Operacija je trebalo da počne 6. septembra 1995. godine, istovremeno sa bombardovanjem NATO avijacije po odbrambenim linijama i sistemima veze VRS, što se vidi iz pismene naredbe pukovnika Lende. Očigledno se radilo o koordinaciji i sadejstvu ABiH s NATO alijansom.
Vozuću je branilo 1176 pripadnika 4. ozrenske lpbr (laka pešadijska brigada) sastavljene od tri bataljona boraca sa područja Vozuće, Svinjašnice i Lozne koji su kontrolisali liniju odbrane dugu 30 kilometara na njenom severistočnom delu. Na položajima do Čukure nalazio se 2. bataljon Srbačke brigade pod komandom kapetana Zorana Đukića. Desno, prema Borovcima, liniju odbrane su držali pripadnici CSB (centar službe bezbednosti) Doboj i 2. bataljon Srbačke brigade. Raspon od Čukure do Kameničke premeti, dužine petnaestak kilometara, bila je zona odgovornosti tek uvedene kombinovane 14. srpske lpbr sa oko 500 boraca. Brigadu su sačinjavali delovi 16. krajiške mtbr (motorizovana brigada), 2. krajiške lpbr, Teslićke i drugih brigada, koji se međusobno nisu poznavali. Ova brigada nije imala vremena da upozna „ratnu infrastrukturu“ i prostor gde je upućena.
Branioci su blagovremeno bili upoznati o planu protivnika, zahvaljujući izviđačima koji su donosili precizne i upotrebljive informacije iz dubine protivničke teritorije, kao i instaliranom prislušnom uređaju „izvor“ kojim su prislškivani razgovori protivničke strane.
Od pretpostavljene komande, branioci su tražili savet i materijalnu pomoć. Savet nije stigao, a od materijalne pomoći dobijeno je 100 minobacačkih mina i dve bačve nafte. Njihov predlog nadležnim vojnim strukturama u Doboju da se muslimanske vojne formacije upuste u Vozuću u pripremljenu „klopku“ a potom unište, odbijen je kao neozbiljan.
Na referisanju 8. septembra 1995. godine, održanom u komandi 4. ozrenske lpbr sa komandantima bataljona i prištapskih jedinica, odlučeno je da se ostane i prihvati borba sa znatno brojnijim i opremljenijijim protivnikom. Osim toga zahtevano je da se ljudski ophodi prema zarobljenim protivničkim vojnicima. Tvorci jedne veličanstvene epopeje u kojoj su i pored svih neprilika sačuvali ljudsko dostojanstvo i vojničko viteštvo, što mogu potvrditi i svojim poklonjenim životima svi zarobljeni neprijateljski vojnici.
Napad je kasnio četiri dan jer su muslimanske snage čekale da NATO iz vazduha odradi veliki deo posla.
Rano ujutro 10. septembra 1995. godine, u 06.00 časova, počeo je siloviti pešadijski i oklopni napada uz masovnu artiljerijsku podršku na položaje 2. bataljona Srbačke brigade, policijske jedinice CSB Doboj i jedne čete 16. krajiške mtbr.
Objekat Paljenik (tt. 681, tt. 635) zauzet je za dest minuta, poginulo je 29 boraca Srbačke lpbr, a onda je taj deo linije počeo da se osipa. Braniocima nisu pomogla ni minska polja, ni dejstvo minobacača “upucanih” da tuku prostor neposredno ispred rovova. Sudbina desetorice boraca poginulih tog dana na Paljeniku ostala je nepoznata. Preko 20 boraca Srbačke brigade je teže i lakše ranjeno, dok je 15 zarobljeno, i oni su kasnije razmenjeni. Jedanaest boraca se, nakon nekoliko dana, uspelo izvući iz okruženja.
Na liniji odbrane Srbačke brigade smrtno je stradalo više od 20 mudžahedina.
U nastaloj situaciji, komanda 4. ozrenske prema Paljeniku upućuje tri idv (izviđačko-diverzantski vod) i brigadnu vojnu policiju, kako bi se osigurala putna komunikacija od Stoga do Prokopa. Umesto pomoći u ljudstvu i MTS (materijalno tehnička sredstva), iz komande OG (operativna grupa) „Doboj“ u Vozuću stiže telegram gde se zahteva „odsudna odbrana“. Međutim, telegram je stigao prekasno.
Situacija na zapadnom delu vozućkog fronta bila je izvan kontrole. Paljenik je zauzet, bataljon Srbačke brigade izginuo i izranjavan, selo Medići u plamenu. U takvim uslovima komanda 4. ozrenske naređuje izvlačenje civilnog stanovništva preko Turčinovića za Kablovac, i povlačenje najudaljenijeg 1. bataljona sa Lokve, i organizovanje odsudne odbrane na Kablovcu.
U 09.00 časova muslimanske snage su zauzele Ljeskovac, a dva sata kasnije i Lokvu.
Iako je muslimanska prethodnica ušla u Stog u 08.30 časova, krvave borbe koje su vođene u zaleđu, na izolovanim kotama Čukuru, Stoliću i Gradu koje su branili pripadnici 14. srpske i delovi 16. krajiške trajale su do podne.
S druge strane, srpska odbrana u rejonu Lozne puna tri sata pružala je snažan otpor operaciji „Uragan“, odbijajući sve napade 2. korpusa. Jedinice 21. dKoV su u 09.30 časova probile odbranu Dugo brdo i ušle u Mrahoroviće.
Štiteći odstupnicu, branioci na Klupama su se herojski borili, odbili pet napada 22. dKoV i poklekli tek u 13.00 časova.
Fizički spoj dva korpusa ABiH ostvaren je u rejonu Prokopa u 16.16 časova, čime je teritorija Vozuće potpuno odsečena. Predveče su muslimanske jedinice uspostavile privremenu liniju Modra stijena-Mramor-Visić, i pripremale se za napadna dejstva ka dubini Ozrena.
U tako bezizlanoj situaciji, delovi 4. ozrenske, u sadejstvu sa delovima Srbačke brigade, i uz pomoć Nikićević policajaca, IDČ (izviđačko-diverzantska četa) OG „Doboj“, čiste i zaposedaju Đutića vis (tt. 505) i postavljaju polukružnu odbranu, da bi tokom noći obezbedili izvlačenje i prihvat boraca i stanovnika koji su pristizali iz okruženja.
Tokom 11. septembra muslimanske snage su izbile na objekte Vukadinovo brdo, Kremen, Kvrgu i Plavetno brdo. Dok se srpska odbrana utvrdila na Tumarskom brdu.
U poslepodnevnim časovima istog dana Alija Izetbegović se sastao u centru Vozuće sa najvišim oficirima oba korpusa, emirima Odreda „El mudžahid“, te predstavnicima opština Zavidovići i Maglaj.
Narednih pet dana komanda 4. ozrenske sa posadama tenkova T-55, uspostavlja odbrambenu liniju ispod Malčića koja je služila i kao prihvatna baza, za one koji su uspeli da se izvuku iz obruča.
Međutim, desetine boraca i civila koji su ostali u okruženju, pokušavali su da se izvuku iz ovog pakla. Tako je grupa od 30 boraca 16. krajiške, pokušala uz dolinu reke Krivaje da se probije do Han Pijeska, ali je 14. septembra zarobljena u rejonu Olova. Oni koji su pali u ruke „bradatih fanatika“ bili su okrutno mučeni i ubijani.
Posle trodnevnog zastoja korištenog za obračun sa srpskim zarobljenicima, uzimanje i transport ratnog plena, te pregrupisavanje snage, operacije „Uragan“ i „Farz“ su 13. septembra usmerene u pravcu Doboja. Međutim, na toj liniji odbrane muslimanske snage su zaustavljene odlučnom akcijom VRS.
Za izradu teksta korišćene su knjige: Danko Borojević, Dragi Ivić, Vojska Republike Srpske, 12. maj 1995-31. decembar 2005., Beograd, 2014.
Nenad M. Cvjetković, Bitka za Vozuću (1992-1995), Misionar, Doboj, 2012,
Balkan Battlegrounds: A Military History of the Yugoslav Conflict, 1990-1995.
Dragan Džamić, Psi rata na Balkanu – strani plaćenici u ratnim sukobima na prostorima bivše Jugoslavije, Target, Beograd, 2001.