Napravljen za uništavanje protivničkih ciljeva tokom Hladnog rata, malo ko je mogao zamisliti da će sovjetski frontovski bombarder SU-24 koga su Amerikanci nazvali “mačevalac” (Fencer), danas da “hara” postsovjetskim prostorom.
Do kraja pedesetih godina XX veka osnovu frontovske avijacije Sovjetskog Saveza činili su zastareli bombarderi IL-28, koji su postepeno zamenjivani lovcima-bombarderima SU-7B. Međutim, početkom šezdesetih godina XX veka došlo je do značajne izmene doktrine upotrebe jurišnih aviona. Na osnovu te izmenjene doktrine američka kompanija General Dynamics razvila je lovačko-bombarderski avion F-111 Aardvark. U SSSR je odlučeno da se započne sa projektovanjem novog napadačkog aviona u projektnom birou Suhoja. Radovi su istovremeno išli u dva pravca. U prvom je planirano da se izvrši modernizacija aviona SU-7B, iz kojeg će kasnije nastati lovac-bombarder sa promenjivom geometrijom krila SU-17. Drugi pravac stvarao je uslove za nastanak novog frontovskog bombardera označenog kao projekat S-6.
Već 1961. godine avioni SU-7B počeli su masovno da pristižu u jedinice frontovske avijacije. Na insistiranje sovjetskog vazduhoplovstva, Vlada Sovjetskog Saveza donela je odluku o izradi novog aviona koji bi bio sposoban za uništavanje malih ciljeva u složenim meteorološkim uslovima (SMU). Odluka je postala temelj za razvoj novog Suhojevog aviona.
© Военно-воздушные силы СССР/U.S. Department of DefensePrvi radovi na odseku novih projekata biroa Suhoj započinju 1961-1962. godine pod lažnim imenom S-28 i S-32. Očigledno je bilo da je Suhoj samoinicijativno počeo da razvija novi frontovski bombarder. Te je bilo jasno da se na radikalno izmenjenom dizajnu aviona SU-7B neće rešiti problem. Glavni problem pored skraćenja PSS bio je i konstrukcija novog napadno-navigacijskog sistema, koji bi omogućio automatsku kontrolu tokom trajanja većeg dela leta i olakšao taktičku proceduru pri napadu na cilj. Ovaj zadatak dobio je projektni biro OKB 794, a novi sistem označen je kao Puma.
Poseban zahtev odnosio se na skraćenje staze za poletanje i sletanje jer su procene ukazale na to da će svaki potencijalni napadač nastojati da u prvom udaru uništi više aviona u bazama. Sve pretpostavke dobile su punu potvrdu u Izraelsko-arapskom ratu 1967. godine kada su gotovo svi borbeni avioni tadašnje Ujedinjene Arapske Republike bili uništeni pre nego što su dobili priliku da polete.
© shutterstock/javarmanBiro je počeo projektovanje novog radikalno dizajniranog aviona 1962. godine, a novi avion označen je kao S-6. Suhoj je pokušao da postigne tražene osobine kombinujući dizajn aviona SU-7B i SU-15. Na prvom prototipu koji je označen kao T-6-1 ugrađena su dva marševska glavna motora Tumanski R-27F2-300 velikog potiska i četiri manja potisna motora Kolesov RD-36-35, koji su bili smešteni u srednjem delu trupa. Pomoćni motori korišćeni su isključivo pri poletanju i sletanju, te su oni tokom horizontalnog leta bili teret. Ovo je očigledno bio veoma skup kompromis. Osim toga, avion je imao i delta krila. Kabina u kojem su sedeli piloti bila je dvoseda u tandem konfiguraciji, gde su piloti sedeli jedan pored drugog. Jasno je bilo da je uzor za kabinu bio američki pandan F-111. Zvanično, zeleno svetlo za razvoj aviona dato je dekretom vlade od 24. avgusta 1965. godine, projektnom birou za projekat pod oznakom T-6. U martu 1966. godine idejni projekat je odobren, a glavni projekat je završen krajem 1966. godine. Istovremeno su proizvedena dva prototipa, jedan za testiranje u letu, a jedan za testiranje strukture. Prvi prototip označen kao T-6-1, završen je maja 1967. godine. Već 29. juna iste godine upućen je na testiranje u letu. Svoj prvi let ovaj prototip izvešće 2. jula 1967. godine. Već 4. jula iste godine tokom svog drugog leta prvi prototip je imao većih problema, te je prototip ispao iz daljeg takmičenja za novi avion. Tokom svog prvog leta bilo je jasno, da je, avion pun kompromisa i da to nije pravi put. Bilo je jasno da se treba tražiti nova rešenja, kako bi se postigli traženi tehnički zahtevi. Zbog toga je avion potpuno rekonstruisan – delta krila su zamenjena sa krilima promenjive strele u rasponu od 16 do 69 stepeni. Odbačena su četiri manja motora u trupu.
Počevši od sredine 1967. godine, biro je počeo da razmatra opciju aviona sa promenjivom geometrijom krila. Zvanično, napori da se razvije novi avion odobren je dekretom vlade od 7. avgusta 1968. godine. Revizija projekta T-6 završena je 1968-1969. godine, a tri prototipa izrađena su do jeseni 1969. godine. Prvi prototip T-6-2I upućen je na testiranje 10. novembra 1969. godine, a svoj prvi let izveo je 17. januara 1970. godine. Treći prototip T-6-3I svoj prvi let izveo je krajem 1970. godine, a četvrti prototip T-6-4I svoj prvi let izveo je u leto 1971. godine. Zvanično su testiranja trajala četiri godine – od januara 1970. do jula 1974. godine. Planirano je da testiranja traju šest godina, ali su ona skraćena na četiri, zbog političkog pritiska sovjetskog rukovodstva. Razlog dugog periodu testiranja bio je zbog kompleksnosti ugrađenih sistema. Mogućnost dejstva u svim vremenskim uslovima je ostvarena zahvaljujuci sistemu Puma u kombinaciji sa radarom Orion-A, terenskim radarom Reljef i ugrađenim kompjuterom Orbita-10-58. Prvi serijski proizvedeni SU-24 (sedmi prototip) svoj prvi let izveo je 31. decembra 1971. godine. Sledeće godine pokrenuta je masovna proizvodnja aviona na kojima su izvršena testiranja sa naoružanjem. Tokom 1973. godine avioni su počeli da pristižu u borbene jedinice RV SSSR. Uredbom Vlade Sovjetskog Saveza od 4. februara 1975. godine T-6 je uveden u naoružanje RV SSSR pod oznakom SU-24.
© Министерство обороны Российской ФедерацииZastrašeni NATO analitičari ukazivali su na veliki borbeni potencijal novih aviona, koje su poredili sa američkim F-111A. Na njihovu žalost SU-24 nije patio od mana koje su pratile njegovog američkog suparnika. Iako po spoljašnosti slični, ta dva aviona su se razlikovala po nameni – od SU-24 od prvog trenutka se očekivalo da bude što bolji frontovski bombarder, a F-111 je prvo bio zamišljen kao lovac za postizanje prevlasti u vazdušnom prostoru i tek kad se pokazalo da je to promašaj, prekvalifikovan je u udarni avion. Osnovna taktika SU-24 sastojala se u letu sa praćenjem konfiguracije terena što je trebalo da osigura neprimećen prodor kroz protivničke redove. Sovjetski piloti su retko imali priliku da na vežbama proveravaju svoje avione u takvom scenariju, jer su komandanti ograničili let na malim visinama u strahu od udesa i da bi sačuvali resurs aviona.
Novi frontovski bombarder na Zapadu je prvi opisao načelnik Združenog štaba oružanih snaga SAD admiral Tomas Murer (Thomas Hinman Moorer). Početkom 1974. godine, u svojoj senzacionalističkoj izjavi rekao je „da je to prvi savremeni sovjetski lovac razvijen specijalno za lovačko-bombarderske zadatke i napade iz niskog leta i da će taj avion verovatno biti osnovni taktički jurišni avion sovjetskog RV“. Naveo je kodni NATO naziv aviona Fencer (mačevalac) i identifikovao ga pogrešno kao SU-19 . Tako je svet saznao, međutim sa četiri godine zakašnjenja, za novi sovjetski frontovski bombarder. Kasnije će zapadne obaveštajne agencije saznati i za pravu oznaku ovog aviona – SU-24.
Serijski primerci su znatno izmenjeni u odnosu na prototip T-6-2I. U RV Sovjetskog Saveza avion je jednostavno bio poznat kao SU-24, dok je NATO razlikovao tri serije ove verzije. Prva serija označena je kao Fencer-A i predstavljala je osnovni serijski avion, od petnaestog primerka avion je poneo kodnu oznaku Fencer-B i dobio je padobran za kočenje smešten u repni deo hrbata, od 24 primerka kodna oznaka je promenjena u Fencer-C i u određenom delu radi se o izmeni elektronike. Serijska proizvodnja osnovne verzije trajala od 1971. do 1983. godine. Prvi serijski primerci imali su šest nosača naoružanja, dok je masa nosivosti naoružanja bila ograničena na 7000 kg. Kasnije su tokom proizvodnje dodata još dva nosača naoružanja. Istovremeno je masa naoružanja povećana na 8000 kg.
Pukovi RV Sovjetskog Saveza koji su bili naoružani sa SU-24 bili su stacionirani duž zapadne granice SSSR, u baltičkim republikama, Ukrajini i Kaljingradskom regionu. Vazduhoplovna baza Černojavsk u Kaljingradskom regionu bila je prva baza čiji su pukovi bili naoružani avionima SU-24. Sa ovog aerodroma avioni su prebazirani u Istočnu Nemačku, Poljsku i Čehoslovačku i predstavljali su ozbiljnu pretnju snagama NATO. Kasnije su avioni postali sastavni deo sovjetske grupe armija u Nemačkoj, Poljskoj (severna grupa) i Mađarskoj (južna grupa).
Paralelno sa poboljšanjima tokom proizvodnog procesa, OKB je razvijao i modifikovani model označen kao T-6M. Osmi prototip postao je poznat kao T-6-8M. Izmene su bile pre svega skoncentrisane na ugradnju poboljšane instalacije i novog napadno-navigacijskog sistema PNS-24M Tigr. Da bi se avion prilagodio novoj opremi produžen je za 750 mm, a oprema je ubačena između kokpita i nosa radoma. Prototip T-6-8M imao je brojne izmene u odnosu na SU-24 poslednje serije. Prvi let modernizovanog aviona izveden je 24. jula 1977. godine. Pred kraj letnih testova odlučeno je da se avion uvede u naoružanje pod oznakom SU-24M. NATO će ovaj avion kasnije označiti kao Fencer-D.
Serijski primerci SU-24M bili su znatno izmenjeni u odnosu na prototip T-6-8M. Avioni SU-24M dobili su napadno-navigacijski sistem PNS-24M Tigr, koji je objedinio osmatrački radar Orion-A, radar za praćenje terena Reljef i nišanske uređaje za primenu laserskih i TV vođenih raketa i bombi. Za samozaštitu avion je dobio sistem BKO-2 Karpati koji se sastoji od signalizatora radarskog zračenja SRO-15 Berjoza, IC detektora L-82 Mak koji otkriva toplotni odraz napadačkog aviona i raketa, uređaja za aktivno elektronsko ometanje SPS-161 Geranijum, spremnika IC i radarskih mamaca APP-50. Podvesni kontejner Fantasmagorija obezbeđuje primenu protivradarskih raketa. Avion je dobio novu radio komunikacijsku i radio-navigacijsku opremu. SU-24M bi je prvi sovjetski avion taktičke namene opremljen uređajem za popunu gorivom u letu. Kada se ispod trupa SU-24M postavi kontejner UPAZ-1A on postaje avion-tanker što je izuzetno bitna osobina u frontovskoj avijaciji koja ne može da se oslanja na malobrojnu flotu tankera, formacijski vezanu za stratešku bombardersku avijaciju. Serijska proizvodnja aviona SU-24M trajala je od 1978. do 1993. godine.
Suhoj je 1978. godine započeo izmene na avionu SU-24M i njegovo prilagođavanje u specijalizovani taktički izviđački avion. Prvi prototipovi izviđača zasnovani su na bombarderima T-6M-26 i T-6M-34. Posle dorade poneli su oznake T-6MR-26 i T-6MR-34 i predati su na ispitivanje 1980. godine. U septembru 1980. godine prototip T-6MR-26 izveo je svoj prvi let. Avion je konstruisan za obavljanje izviđačkih zadataka za potrebe KoV, frontovske avijacije i RM. Avion je usvojen u naoružanje pod oznakom SU-24MR, a NATO ga je označio kao Fencer-E. Frontovski (taktički) izviđač SU-24MR namenjen je za prikupljanje podataka u dubini od 400 kilometara iza prve borbene linije pri čemu se koristi jedinstveni izviđački sistem BKR-1. U trup aviona su smešteni radar za bočno osmatranje Stik, IC uređaj Zima, TV kamera Aist-M i dve aerofoto kamere. Na centralni podtrupni nosač, po izboru, mogu da se postave kontejneri Špilj-2M sa IC linijskim skenerom, Tangaž za elektronsko izviđanje ili Efir-1M za radiološko izviđanje. Informacije se do zemaljske stanice za obradu prenose radio vezom, a filmovi aerofoto kamera dostavljaju se padobranom. Za blisku odbranu avion može da koristi rakete vazduh-vazduh R-60 i R-60M. SU-24MR zamenio je tri tipa izviđača koje je koristila sovjetska vojska – IL-28R, JAK-27R, JAK-28R i MiG-21R. Izviđač je uveden u naoružanje 1984. godine, a serijska proizvodnja je trajala do 1993. godine.
Na osnovu aviona SU-24M, razvijen je i avion za elektronsko ratovanje SU-24MP. Za prototipove su korišćeni T-6M-25 i T-6M-35, koji su posle prerade označeni kao T-6MP-25 i T-6MP-35. Svoj prvi let prototip T-6MP-25 izveo je u decembru 1979. godine. Prvi serijski SU-24MP svoj prvi let izveo je 13. aprila 1983. godine. Pored opreme za aktivno ometanje protivničkih radara, avion je naoružan sa šestocevnim topom i može da nosi od dve do četiri rakete vazduh-vazduh R-60 i R-60M. Avion je usvojen u naoružanje kao SU-24MP, a NATO ga je označio kao Fencer-F. Do 1993. godine izrađeno je ukupno 12 aviona SU-24MP (prema drugim izvorima samo deset) i njegove mogućnosti nisu objavljene u javnim izvorima.
Dugo vremena je SU-24 bio namenjen isključivo vazduhoplovnim snagama Sovjetskog Saveza. Krajem osamdesetih godina XX veka, odlučeno je da se avion ponudi bogatijim savezničkim arapskim zemljama. Odluka da se razvije izvozna verzija aviona na osnovu verzije SU-24M donesena je 1986. godine, ali po ustaljenom sovjetskom običaju, sa osiromašenom opremom. Prvi prototip izvoznog aviona T-6Mk sastavljen je u fabrici u Novosibirsku u proleće 1987. godine, a svoj prvi let avion je izveo 30. maja 1987. godine. Izvozna verzija se od sovjetske verzije razlikovala u konfiguracije avionske elektronike i sistema naoružanja. Po letnim karakteristikama izvozna verzija je bila potpuno ista sa izvornom verzijom. Proizvodnja je pokrenuta 1988. godine, a avion je uveden u serijsku proizvodnju pod oznakom SU-24Mk (k – od reči komercijalan). Prvi serijski SU-24Mk svoj prvi let izveo je 17. maja 1988. godine. Između 1988. godine i 1992. godine verzija SU-24Mk je prodata vazduhoplovstvima Alžira, Iraka, Irana, Libije i Sirije.
Raspadom Sovjetskog Saveza avione SU-24 bivšeg vazduhoplovstva, nasledile su vazduhoplovne snage Azerbejdžan, Belorusija, Kazahstan, Rusija, Ukrajina i Uzbekistan. Najviše aviona je preuzela Ruska Federacija, Ukrajina je na svojoj teritoriji zatekla 205 aviona (prema drugim izvorima 220), Belorusija je preuzela 42 aviona, Kazahstan 37 aviona,Uzbekistan 31 avion, a Azerbejdžan je zadržao eskadrilu od 11 aviona (izviđača SU-24MR). Ubrzo zatim Ukrajina je brojno stanje svojih „mačevalaca“ svela na 120 aviona, iako ih je danas operativni svega oko 30, Belorusija je februara 2012. godine povukla svoje avione iz naoružanja. Zbog problema sa održavanjem Kazahstan, Uzbekistan i Azerbejdžan su bili primorani da svoje avione povuku iz naoružanja. Tako da danas (2015. godine) od bivših sovjetskih republika, jedino Rusija i Ukrajina raspolažu avionima SU-24 u inventaru svojih vazduhoplovnih snaga. Tokom 2008. godine Rusija je raspolagala sa 415 aviona, od tog broja u inventaru RV bilo je 321 avion a u inventaru RM 94 avion. U svom vazduhoplovstvu Rusija trenutno raspolaže sa oko 280 aviona koji su raspoređeni u 11 eskadrila, a u sastavu RM sa oko 50 aviona koji su raspoređeni u dva puka mornaričke avijacije u Kaljingradskom regionu na obalama Baltičkog mora i u Sevastopolju na obalama Crnog mora. Rusija planira da oko 70 odsto flote aviona SU-24 bude zamenjena novim frontovskim bombarderima SU-34 do kraja 2020. godine, dok bi ostatak flote bio modernizovan na standard SU-24M2.
Rusija je pristupila modernizaciji svojih aviona na standard SU-24M2, dok za inostrane korisnike vrši modernizaciju starijih aviona SU-24Mk na standard SU-24Mk2. Suhoj je ponudio šest različitih predloga modernizacije, od kojih je najjednostavnija prepravka ugradnja GPS i nišanskog uređaja za rakete vazduh-vazduh R-73, a najkomplikovaniji zahvat je ugradnja celokupne napredne avionike sa aviona SU-34.
© Міністерство оборони УкраїниAlžir je 1988. godine sa Sovjetskim Savezom potpisao ugovor o nabavci deset aviona SU-24Mk, koji su isporučeni tokom 1990/91. godine. Tokom 1997. godine iz Belorusije su isporučena četiri izviđača SU-24MR, iz Ukrajine su 1999. godine isporučena tri aviona SU-24M, a iz Rusije su 2000. godine isporučena 22 aviona SU-24M. Danas Alžir raspolaže sa 34 aviona SU-24M/Mk od kojih je većina aviona modernizovana na standard SU-24Mk2 i četiri izviđača SU-24MR
Irak je iz Sovjetskog Saveza nabavio 24 aviona SU-24Mk. Avioni su isporučivani tokom 1987. i 1988. godine . Prema ruskim podacima, tokom rata u Zalivu januara 1991. godine, irački SU-24Mk nisu učestvovali u operaciji Pustinjska oluja, jer je samo jedan tehnički tim bio osposobljen za pripremu i održavanje ovih aviona. Međutim, sva 24 aviona SU-24Mk su ubrzo po početku bombardovanja Iraka preletela za Iran. Avioni su izbegavali američke lovce leteći u gotovo brišućem letu. Avione su preleteli slabo obučeni piloti, što je još jedna potvrda da se radi o veoma kvalitetnom borbenom avionu. Tokom preleta jedan avion se srušio iznad Irana, a jedan je teško oštećen prilikom sletanja na iranski aerodrom Hamadan. Tako da su 22 iračka aviona SU-24Mk uspešno izvršila prelet za Iran.
Tokom 1989. godine Iran je sa Sovjetskim Savezom potpisao ugovor o isporuci 12 aviona SU-24Mk, i isporuci 50 laserski vođenih raketa vazduh-zemlja H-29L, 50 televizijski vođenih raketa H-29T, 50 protivradarskih raketa H-58U, 50 laserski vođenih raketa vazduh-zemlja H-25ML i 20 laserski vođenih bombi KAB-1500L, kao i veći broj avio-bombi opšte namene, nevođenih raketnih zrna, raketa vazduh-vazduh R-60, kontejnere SPPU-6, tri sistema UPAZ-1A i 12 sistema Fantasmagorija-A. Ukupno je Iran platio 800 miliona američkih dolara. U ovu cenu je bila uključena preobuka pilota, nabavka rezervnih delova i ograničena obuka mehaničara. U tu cenu nije bila uračunata popravka i remont osetljive elektronike.
Isporuka aviona je tekla u dve faze. Prva faza sa isporukom šest aviona završena je 1990. godine, a druga faza sa isporukom druge tranše od šest aviona završena je 1991. godine.
U januaru 1991. godine u Iran preleću 24 iračka aviona SU-24Mk, od kojih su dva imali udes, te su u sastav RV Irana uvrštena 22 prebegla iračka SU-24Mk. Uvođenjem sankcija Iranu 1993. godine, iz Irana odlazi i ruski tehnički sastav. Zbog toga je tokom devedesetih godina XX veka bilo ispravno svega nekoliko aviona.
Iranci su zbog toga bili primorani da sami remontuju svoje avione SU-24Mk, baš kao što su to uradili i sa svojim lovcima F-14A Tomcat. Remont su sami osvajali postepeno, iako su im u tom poslu pomagali i plaćeni beloruski, ukrajinski i kazahstanski mehaničari. Tokom tog remonta izvršene su određene modifikacije i delomična modernizacija na 12 aviona koji su danas operativni. Cilj je da do 2016. godine u operativnoj upotrebi Irana budu 24 aviona SU-24Mk. Iranci su uspeli da sami osvoje proizvodnju laserski vođenih bombi KAB-1500L.
Libija je 1988. godine potpisala ugovor sa Sovjetskim Savezom o isporuci 15 aviona SU-24Mk. Libija je avione unapred platila. U martu i aprilu 1989. godine isporučena je prva serija od šest aviona SU-24Mk. Ubrzo zatim uslediće sankcije UN Libiji, te ostatak od devet aviona nikada nije isporučen. Od šest isporučenih aviona, dva je Libija poklonila Siriji dok su četiri aviona ostala u naoružanju RV Libije. Posle ukidanja sankcija, Libija je sa Rusijom dogovorila da umesto isporuke preostalih aviona, Rusija izgradi u Libiji železničku prugu Ras Lanuf-Bengazi.
Od četiri preostala aviona SU-24Mk februara 2011. godine, dva aviona su bila operativna. Avioni su dočekali građanski rat u Libiji. Jedan avion je oboren, dok su tri preostala aviona uništena na zemlji u početnoj fazi NATO intervencije u Libiji 20. marta 2011. godine.
Sirija je 1988. godine sa Sovjetskim Savezom potpisala ugovor o kupovini 20 aviona SU-24Mk. Avioni su isporučeni tokom 1990. godine. Libija je svoja dva aviona poklonila Siriji sredinom devedesetih godina XX veka. Sirija je 2009. godine sa Rusijom potpisala ugovor o modernizaciji aviona na standard SU-24Mk2. Radovi na modernizaciji aviona su počeli 2010. godine, a završeni 2013. godine. RV Sirije trenutno raspolaže sa 20 avion SU-24Mk2.
Angola je još 1996. godine izrazila nameru da nabavi 12 aviona SU-24M. Avgusta 2002. godine iz Belorusije je isporučen samo jedan avion SU-24M, koji nikada nije poleteo.
Sudan je 2013. godine dobio prva tri od ukupno 12 naručenih bivših beloruskih SU-24M. Iz Belorusije su stigle posade i tehnički sastav za održavanje aviona. Isporuka ostalog kontingenta aviona iz Belorusije nije izvršen.
U prvoj borbenoj primeni u Avganistanu 1984. godine SU-24 je upotrebljavan u ulozi koja odudara od njegove osnovne namene. Planinski teren je potpuno isključio primenu prikrivenog prilaza do cilja i zaštita od protivničke vatre je pronađena u letu na srednjim visinama. Sa oko 5500 metara visine klasičnim avio-bombama mase od 250 do 500 kilograma uništavali su utvrđene položaje mudžahedina, a povremeni pokušaji upotrebe vođenih raketa bili su razočaravajući, jer su ciljevi jako teško pronalaženi na krševitim planinama. Sovjetski avioni SU-24 u Avganistanu nisu imali gubitaka.
Mnogo više posla SU-24M imao je u Čečeniji gde su uništavali ciljeve unutar urbanih sredina. Krajem novembra 1994. godine formirana je specijalna grupa od oko 140 aviona SU-24M, SU-25 i SU-17M koji su u rano jutro 1. decembra 1994. godine napali baze Hanikala i Kalinovska i u tom iznenadnom napadu uništili 165 aviona separatističkih snaga. Samo udarima iz vazdušnog prostora po otpornim tačkama u gradu Gudarmesu uspeli su da isteraju separatiste u okolna brda, a u naletu 18 jurišnika 25. januara 1995. godine razoreni su nekadašnji silosi interkontinentalnih balističkih raketa koji su služili kao skladišta za vojni materijal. Frontovskim bombrderima SU-24M povereni su napadi laserskim i TV vođenim bombama KAB-500L/Kr i KAB-1500L kojima je potpuno razorena predsednička palata u središtu Groznog. U tom napadu likvidiran je separatistički vođa Džohar Dudajev. U kampanji septembra 1999. godine SU-24M su vođenim sredstvima potpuno razorili sve bitnije objekte infrastrukture čečenske para države. Sve u svemu rat na prostoru Severnog Kavkaza odneo je šest aviona SU-24, tri su oborena dejstvom separatista sa zemlje a tri su otpisan usled udesa.
Azerbejdžan je svoje avione koristio tokom rata za Nagorno-Karabah. Do 10. juna 1992. godine trebalo je da se sva tehnika iz Azerbejdžana izvuče za Rusiju. Veći deo tehnike je izvučen, ali su deo zadržali Azeri za svoje snage. Zahvaljujući potkupljenom generalu RV SSSR Vladimiru Kravcovu (koji će kasnije postati komandant RV Azerbejdžana), Azeri su došli do 30 aviona na aerodromu Nasosnom. Na isti način je postupio i komandant izviđačkog puka koji je bio stacioniran na aerodromu Daljari, pukovnik Aleksandr Pleša koji je Azerima dostavljao podatke o ruskim planovima. On će kasnije postati komandant eskadrile u RV Azerbejdžana. Tako su na aerodrom 9. juna 1992. godine upali naoružani Azeri i zarobili pet lovaca MiG-25PD i 11 izviđača SU-24MR. Rusi su prijavili i zarobljavanje jednog transportnog IL-76, koji je tamo poslat radi omogućavanja evakuacije baze. Azerbejdžansko vazduhoplovstvo je u to vreme raspolagalo sa 45 borbenih letelica kojima su često upravljali iskusni plaćenici iz bivše sovjetske vojske. Leteli su u misijama iznad Karabaha u avionima kao što su MiG-25, SU-24 i SU-25, kao i u nešto starijim avionima kao što je MiG-21. Oni su primali mesečnu platu od 5000 rubalja, a poletali su sa vazduhoplovnih baza u Azerbejdžanu, često bombardujući Stepanakert. Prilikom zaštite izviđača SU-24MR koji su bili na izviđačkoj misiji iznad Jermenije 17. februara 1994. godine, od strane Jermena oboren je jedan azerbejdžanski MiG-21. Mnogi od pilota suočavali su se sa strahom da će biti ubijeni ako ih obore. Dobro postavljen sistem PVO onemogućio je Azerbejdžan da pokrene više napada.
Uzbekistanci su svoje SU-24 koristili u građanskom ratu u Tadžikistanu, protiv islamističkih snaga koje su delovale iz Avganistana. Jedan SU-24M oboren je 3. maja 1994. godine. Oba ruska pilota su spasena. U Avganistanu uzbekistanski SU-24M dejstvovali su po snagama Talibana, i kao podrška Severnoj koaliciji od 1996. do 2001. godine. U blizini grada Heiratan uzbekistanski SU-24M su 6. juna 2001. godine napali jednu talibansku oklopnu kolonu. Tom prilikom oboren je jedan SU-24M, a posada je poginula.
Tokom rata za Južnu Osetiju 2008. godine Rusija je koristila svoje SU-24 protiv Gruzije. Zvanično nema podataka o gubicima, ali se nezvanično navodi podatak da su oborena dva ruska SU-24. Navodi se podatak da je 9. avgusta sa RS PVO Buk oboren izviđač SU-24MR kojim su upravljali Igor Zinovjev i Igor Ržavitina. Zinavjev je zarobljen dok je Ržavitina poginuo prilikom katapultiranja. U zvaničnim izveštajima gubitak ovog aviona nije evidentiran. Avion je bio na zadatku izviđanja pokreta gruzijskih snaga. Ržavitini će kasnije posthumno biti dodeljena titula Heroja Ruske Federacije. Četiri godine posle rata pukovnik Vladimir Bogoduhov, dobio je za učešće u ratu u Južnoj Osetiji titulu Heroja Ruske Federacije. Prema njegovim rečima, SU-24 kojim je on upravljao oboren je 11. avgusta 2008. godine od strane PVO Gruzije. Sticajem srećnih okolnosti on i njegov navigator su se posle katapultiranja uspeli spustiti na teritoriju pod kontrolom ruske vojske. Ni ovaj gubitak zvanično nije priznat.
Izbijanjem građanskog rata u Ukrajini 2014. godine, došlo je do sukoba između proruskih snaga i snaga vlade u Kijevu. Snage Ukrajine koriste svoje vazduhoplovstvo za bombardevanje pozicija proruskih snaga na istoku Ukrajine. Samo je manji broj aviona SU-24 upotrebljen u dosadašnjem toku sukoba, od kojih je jedan teže oštećen a drugi oboren dejstvom proruskih snaga.
Izbijanjem građanskog rata u Siriji 15. marta 2011. godine regularne snage vlade Bašara al-Asada, postepeno su u sukob sa pobunjenicima i teroristima IDIL (Islamska država Iraka i Levanta) uvodili i vazduhoplovstvo. Prva dejstva sirijskog vazduhoplovstva dogodila su se 17. jula 2012. godine, kada su se u podršku sopstvenim snagama uključili i borbeni helikopteri Mi-24. To je bio prvi put od izbijanja sukoba da se u neposrednoj vatrenoj podršci koriste takve letelice. Kako se sukob rasplamsavao, u podršku snagama regularne sirijske armije uvođeni su i jurišni avioni. Svi sirijski SU-24Mk vraćeni su u zemlju do kraja 2013. godine. Avioni su raspoređeni u sastav 819. eskadrile koja bazira na aerodromu Tijas. Avioni su bili na modernizaciji u Rusiji i podignuti su na standard SU-24Mk2. Prvi napadi sirijskih aviona SU-24Mk2 na protivničke položaje izvedeni su novembra 2012. godine. Prvo obaranje serijskog SU-24Mk2 od strane protivnika raketom Igla dogodilo se 18. novembra iste godine, u provinciji Alepo.
© Министерство обороны Российской ФедерацииDrugo obaranje sirijskog SU-24Mk2 dogodilo se 23. septembra 2014. godine. Naime, tog dana je jedan sirijski avion upao u izraelski vazdušni prostor iznad Golanske visoravni, ušavši oko 800 metara u dubinu Izraela. Avion je oborio izraelski RS MIM-104D Patriot iznad sirijske teritorije nakon što se SU-24Mk2 vratio nazad u sirijski vazdušni prostor. Posada se uspešno katapultirala i vratila u bazu. Sirija trenutno raspolaže sa oko 20 aviona SU-24Mk2 koji čine najvažniji udarni avion u inventaru RV Sirije.
Frontovski bombarder SU-24 smatra se prilično komplikovanim avionom. Tokom prototipskih testiranja izgubljeno je oko deset aviona. Kada je SU-24 uveden u naoružanje stopa udesa iznosila je oko pet do šest aviona godišnje. Od 1973. godine do 2002. godine u raznim udesima je izgubljeno oko 30 aviona. Od decembra 2008. godine do jula 2015. godine RV Rusije izgubilo je šest aviona.
Planirano je, da se veći deo avioni SU-24 u sastavu RV i RM Rusije do 2020. godine zameni novim frontovskim bombarderom SU-34.
Međutim, planovi su jedno a stvarnost drugo. Ruski SU-24 24. februara 2022. godine, krenuli su ponovo u rat. Ali ovaj put iznad Ukrajine. Spletom istorijskih okolnosti, bivši sovjetski frontovski bombarderi sada u sastavu ukrajinskog i ruskog vazduhoplovstva danas odmeravaju svoje “mišiće” iznad Ukrajine. U stvari, to je dokaz da “otpisani” bombarder u osnovi nije za otpis, već šta više, da je on “korisni radni konj” za oba vazduhoplovstva u ovom ratu.
Za izradu teksta korišćena je knjiga u rukopisu: Danko Borojević, Dragi Ivić, Željko Ubović, ENCIKLOPEDIJA MLAZNIH LOVAČKO-BOMBARDERSKIH I JURIŠNIH AVIONA
Odavno se ne proizvode rakete v-v tipa R-60…to svi znaju.