Jedno od najpopularnijih prorivavionskih artiljerijskih sistema u velikom broju zemalja, pa i u naoružanju Vojske Srbije je protivavionski topo Bofors kalibra 40 mm, koji neki nazivaju i efikasni čistač neba.
Osim u vučnoj, ovo artiljerijsko oruđe danas je samohodno. Dve zemlje ih kostiste kao samohodna oruđa prva je Švedska, a druga Srbija koja ima svoj sistem PASARS kiji za razliku od švedskog pandama pretvoreno u artiljerijsko-raketni sistem za zaštitu oklopno-mehanizovanih kolona i vojnih konvoja od napada dronova, taktičkih bespilotnih letelica, helikoptera i sprojih ciljeva.
Priča o protivavionskim topovima Bofors počela je na severu Evrope kada je ta kompanija 1936 razvila model topa oznake L/60, što ukazuje na cev dužine 60 kalibara. Posle Drugog svetskog rata razvijen je protivavionski top 1947 godine u verziji L/70 kalibra 40 mm. Serijska proizvodnja nove verzije tpoa pokrenuta je 1951. godine i do sada proizvedeno je nekoliko desetina hiljda ovih artiljerijskih oruđa koja su izvezena u više od skoro 40 zemalja sveta.
Danas se ovo artiljerijsko oruđe smatra respektabilnim protivavionskim sistemom, koji je veoma popularan u zapadnim zemljama, a koristi se trenutno i u ratu u Ukrajini. Naime Estonija je skoro sva voja vučna artiljerijska oruđa za PVO odrbanu donirala kao vojnu pomoć Ukrajini.
Osnovu protivavionskog artiljerijskog oruđa Bofors L/70 kalibra 40 mm čini automatski top. Oznala L/70 predstavlja cev dužine 70 kalibra. Prvi korisnik ovog oruđa bila je švedska vojska 1951. godine. Top je izrađen u dve verzije A i B koje se razlikuje što verzija B ima trofazni generator 3H220V, 50Hz za napadanje strujom sistem, koji je ugrađen na zadnjem delu vučnog dela, dok u verziji A oruđe se snabdeva preko generatora, odnosno spoljnjeg izvora energije.
Top je namenjen za gađanje ciljeva u vazdušnom prostoru na daljinama od 3.700 m, a po potrebi može da se koristi za gađanje ciljeva na zemlji. Top se pre početka vatre spušta u borbeni položaj sopstvenom težinom preko hidrauličnog uređaje za spuštanje i dizanje. Brzina vatre je 240 metaka u minuti a top se puni sa redenikom u kome se nalazi 4 granate koje se uzimaju iz okvira od 26 metaka. Napunjeni okviri se inače nalaze u regalu na zadnjem delu pokretnog postolja. Cev topa je monoblok sa progresivnim uvijanjem žlebova. Na prednjem delu cevi nalazi se prigušivač plamena, a na zanjem opružni povratnik. Topom upravlja nišandžija koji sedi u kupoli za nišandžiju, preko upravljačke palice koja je smeštena u kabini na levoj strani gornjeg lafeta. Punjenje topa obavnjaju dvojica poslužilaca, čiji su položaji obezbeđeni zaštitinim podupiračima. U dva regalska prostora pozadi topa moguće je smestiti 48 granata.
Elektrohidraulički sistem omogućava servostiem za pokretanje topa po smeru i elevaciji, relativno velikim ugaonim brzinama i ubrzanjima. Top se koristi u spoju sasistemom za upravljanje vatrom. Sredinom 1980- tih to je postignuto sa osmatračko-akvizicijskim radarom Žirafa. U osnovi organizacijske celine tog sistema jeste osmatračko-akvizicijski radar “žirafa” prijemnik podataka o cilju PPC- M-85 i protivavionski top “Bofors” L-70 kalibra 40 mm. Pokretni radar “Žirafa” u osnovi služi za otkrivanje ciljeva koji lete na malim i srednjim visinama i neprekidno praćenje njihovog leta. Sa njega se podaci o praćenim ciljevima dostavljaju vatrenim jedinicama PVO. Reč je o radaru impulsno-doplerskog tipa koji radi u “C” opsegu od četiri do osam gigaherca sa digitalnom obradom signala. Na pokazivaču tog radara prikazuju se odrazi pokretnih ciljeva. Oni se dodatno obrađuju u elektronskim kolima “konstantne vrednosti lažnog alarma”, što znači da ekran pokazivača neće biti zaslepljen ukoliko protivnik ometa radar. Radar se napaja iz sopstvenog elektroagregata trofaznim naponom od 250V i 50Hz i 200V 400Hz. Podaci o cilju koji se dobiju na radaru brzina, azimut, daljina mogu se istovremeno preneti osam oruđa koja su neposredno povezana sa radarom. Podaci se prenose posredstvom uređaju za prijem i prenos podataka PPC.
Prijem podataka o cilju PPC M-85 predstavlja računarski uređaj domaće proizvodnje namenjen za navođenje protivavionskog topa u azimutu dodeljenog cilja.
Top se usperava na cilj prema koordinamtam i podacima o brzini cilja koje prijemnik PPC automatski prima od radara “žirafa” i prema podacima o stajnoj tački. Uređaj PPC M-85 sačinjava blok elektronike, komandni blok i potreban pribor. On preračunava podatke o cilju u odnosu na položaj oruđai prikazuje u alfanumeričkom obliku elemente daljine, kursa, azimuta i brzine cilja. Sa noćnom nišanskom spravom NNS uređaj PPC omogućava navođenje oruđa na cilj u noćnim uslovima. Takođe omogućuje povezivanje sa odgovarajućim nišanskim radarom koji navodi oruđa na cilj po azimutu i elevaciji.
Top “Bofors” ima i uređaj za upravljanje vatrom koji sačinjavaju dnevna nišanska sprava DNS, noćna nišanska sprava NNS, laser, računar, tabla za upravljanje i potrebni razlagači, servopojačivači i brzinski sihroni koji obezebeđuju pokretanje topa po pravcu i elevaciji brzinom 85 sptepeni u sekundi odnosno 45 stepeni sekundi.
Sistem za upravljanje vatrom oruđa omogućava praćenje i izračunavanje elemenata gađanja tačke preticanja za ciljeve u vazdušnom prostoru koji se kreću brzinom od 500 m/s, a uzimajući u obzi elementa koji utiču na tačnost izračunavanja tačke preticanja i samim tim i na efikasnost oruđa PAT-40 mm. Izračunavanje tačke preticanja računar obanvlja pretvaranjem polarnih koordinata azimuta, mesnog ugla i daljine u koordinate tačke preticanja za koje računar istovremeno vrši poravke na topu, odnosno usmerava cilj za vreme gađanja. Posle prekida gađanja oruđe se usmerava u cilj, čime je obezbeđen nastavak praćenja leta aviona i otpočinjanja novog ciklusa gađanja.
Za gađanje ciljeva koristi se trenutno-obeležavajuća granata kalibra 40 mm sa udarnim upaljačem i metak 40 mm sa trenutnom granatom sa kuglicama i radio-upaljačem niske i visoke frekvencije. Svi upaljači, udarni, blizinski snabdeveni su elektronskim uređajem za samolikvidaciju, koji se aktivra posle 8 sekundi u slučaju promašaja cilja.Poslugu oruđa čini komandir odeljenja i vozač, pet poslužilaca.
Taktičko tehnički podaci “Bofors”
Masa topa: 8.500 kg;
Brzina projektila: 1.005 m/s-1.025 m/s;
brzina gađanja: 300 metaka u minuti;
broj metaka za jedno punjenje: 26 komada;