Piše: Danko Borojević
Novembra 1977. godine američki izviđački satelit obavio je nekoliko snimaka objekata u razvojnom centru Ramenskoje. Na snimcima su uočene siluete dva nova aviona, koje su Amerikanci označili kao RAM-L i RAM-K. To su bili prototipovi koji su razvijeni iz sovjetskog projekta „perspektivnog frontovskog lovca“, a koji je pokrenut kao odgovor na američki projekat F-X. Iz prototipa koji su Amerikanci označili kao RAM-L nastao je lovac MiG-29, dok je prototip RAM-K bio „teški frontovski lovac“ u osnovi sovjetski odgovor na američki lovac F-15A Eagle.
Razvoj „teškog frontovskog lovca“ započet je kraje šezdesetih godina XX veka, kao drugi deo celokupnog projekta razvoja sovjetskog „perspektivnog frontovskog lovca“. Razvoj „teškog frontovskog lovca“ na sebe je preuzeo OKB Suhoj. Prvi prototip T-10 označen kao T-10-1 ili kao „Plavi 1“, bio je završen početkom 1977. godine i spreman za svoj prvi let. Planirano je da kao pogonska grupa posluže dva nova turboventilatorska motora Ljuljka AL-31F, međutim, zbog problema u njihovom razvoju izabrana su dva starija turbomlazna motora Ljuljka AL-21F-3, koji su razvijali snagu od po 109,9 kilonjutna pri dopunskom sagorevanju. Svoj prvi let „Plavi 1“ obaviće 20. maja 1977. godine u razvojnom centru Ramenskoje, a za njegovim komandama nalaziće se pilot general Vladimir Iljušin šef probnih pilota OKB Suhoj (sin proslavljenog sovjetskog konstruktora aviona Sergeja Iljušina). Po završetku leta general Iljušin je bio zadovoljan avionom T-10. Drugi prototip T-10-2 biće izgubljen u letu 7. maja 1978. godine, kad je poginuo i probni pilot Jevgenij Solovjev pri pokušaju katapultiranja iz aviona. Ukupno je u halama OKB Suhoj izrađeno četiri prototipa, dok je ostalih pet proizvedeno u državnoj fabrici u Komsomolsku. Vojni vrh nije bio zadovoljan avionom T-10, jer je očekivao avion koji će po svojim osobinama nadmašiti glavnog potencijalnog protivnika – američki lovac F-15A.
Nastali problemi primorali su konstruktore u OKB Suhoj, da izvrše potpuni redizajn projekta T-10. Tako je nastao prototip T-10S koji je u stvari bio sedmi prototip po redu (T-10-7) koji je svoj prvi let obavio 20. aprila 1981. godine. Sa ovim avionom konačno je dostignut standard za serijsku proizvodnju. Taj avion je dobio prepoznatljivi oblik sa nosnim delom spuštenim prema dole i velikim strejkovima ispred krila. Naknadno pribavljene informacije o F-15A pokazale su da novi lovac koji je u međuvremenu označen kao SU-27 poseduje za oko 30% bolje borbene mogućnosti, a prvobitne procene pokazale su se kao zabluda sovjetskih obaveštajaca. Ipak, piloti nisu imali ništa protiv toga što je SU-27 zapravo znatno bolji nego što je to trebalo da bude, da bi zadovoljio zahteve sovjetske armije.
© Міністерство оборони УкраїниPrvo je urađena mala serija predserijskih aviona označenih jednostavno kao SU-27, koji su dobili nove motore AL-31. Serijska proizvodnja lovaca SU-27 otpočinje u fabrici aviona u Komsomolsku tokom 1982. godine. U međuvremenu je NATO novi lovac označio kao Flanker. Svi prototipovi T-10 označeni su kao Flanker-A, frontovski lovci SU-27S i lovci-presretači SU-27P postali su Flanker-B, dvosedi za obuku SU-27UB označeni su kao Flanker-C, unapređeni lovci SU-27SM koji su razvijeni za potrebe RV Rusije označeni su kao Flanker-B Mod.1. Avioni koje je proizvela kineska fabrika Shenyang označeni su kao Flanker-B+.
Prvi primerci lovaca SU-27 ulaze u naoružanje vazduhoplovstva Sovjetskog Saveza tokom 1984. godine. Ispitivanja na avionima traju i tokom 1985. godine. Kad su avgusta 1985. godine na sovjetskoj televiziji prikazani prvi snimci rane serijske varijante tog aviona, novi avion je privukao veliku pažnju zapadnih vazduhoplovnih stručnjaka. Masovnija proizvodnja otpočinje tokom 1986. godine. Krajem 1986. godine lovci SU-27 masovno ulaze u sastav lovačkih pukova PVO i vazduhoplovnih snaga Sovjetskog Saveza. Ubrzo po masovnijem ulasku u naoružanje sovjetske armije lovci SU-27 imali su zadatak da obavljaju patrolne letove iznad neutralnih voda. Na jednom od tih letova nastala je fotografija sovjetskog lovca SU-27P, koju je načinila posada norveškog patrolnog aviona P-3B Orion. Fotografija je zapadnoj javnosti pokazana u Oslu 26. aprila 1987. godine, što je izazvalo prilično zanimanje stručne javnosti. Posle toga, iznad neutralnih voda bili su česti susreti sovjetskih lovaca i NATO patrolnih aviona. U jesen 1987. godine u zapadnim vazduhoplovnim stručnim časopisima pojavile su se detaljne fotografije sovjetskog lovca SU-27P. Naime, 13. septembra 1987. godine patrolni avion P-3C Orion iz sastava 333. skvadrona RV Norveške pratio je vežbu sovjetskih ratnih brodova u međunarodnim vodama u Barencovom moru, na udaljenosti od 260 kilometara od severnog dela Norveške i na oko 90 kilometara udaljenosti od sovjetske teritorije. Prema nekim izveštajima pilot lovca SU-27P koji je upućen da presretne norveški patrolni avion, proleteo je pored njega na udaljenosti od svega dva metra. Ubrzo zatim sovjetski lovac se pojavio iza i ispod patrolnog aviona. Tokom izvođenja jednog od opasnih manevara došlo je do kontakta između aviona. Srećom, štete su bile male pa su se oba aviona bez problema vratila u svoje baze. Za vreme zajedničkog bliskog leta Norvežani su uspeli da naprave niz fotografija detalja konstrukcije i naoružanja.
Za ostvarivanje dobrih letnih karakteristika kod lovca SU-27, zaslužna je integralna aerodinamička konfiguracija gde krilo i trup učestvuju u stvaranju uzgona, kao i visok odnos potiska prema masi aviona. Tako dobijeni aerodinamički oblik omogućava postizanje visokih vrednosti aerodinamičke finese i kojeficijenta uzgonske sile u manevru i mali prirast talasnog otpora na krozzvučnim i nadžvučnim brzinama leta. Ovaka rešenja omogućavaju povećanu manevarbilnost aviona u širokom opsegu brzina leta i napadnih uglova, a posebno u području leta iznad kritičnog napadnog ugla.
Sistem za upravljanje naoružanjem kod SU-27 poseduje pasivni kanal, nišanski sistem RLPK-27 sa radarom N001 Meč (NATO oznaka Slot Back II). Radar N001 Meč je višenamenski kohertno impulsno-doplerski radar nove generacije, sa antenom prečnika jedan metar. Ovaj radar je namenjen za jednovremeno otkrivanje više ciljeva na rastojanju od 185 do 240 kilometara, za istovremeno praćenje do 10 ciljeva na udaljenosti do 100 kilometara i može istovremeno da dejstvuje do dva cilja na udaljenosti do 65 kilometara. Prema drugim izvorima: sistem za upravljanje naoružanjem kod SU-27 poseduje pasivni kanal, nišanski sistem RLPK-27 sa radarom N001 Meč koji cilj veličine bombardera otkriva na udaljenosti od 140 kilometara. Cilj veličine lovca otkriva u prednjoj polusferi od 80-100 kilometara a u zadnjoj polusferi od 30-40 kilometara i ima mogućnost otkrivanja i praćenja deset ciljeva i da gađa najopasniji cilj nezavisno od profila leta.
Osim toga SU-27 raspolaže i sa IC senzorom za otkrivanje i praćenje ciljeva, upozorivačem radarskog ozračenja, ugrađenim električnim komandama (FBW), električnim displejima i nišanom na kacigi pilota i drugom neophodnom opremom. Autonomnost aviona je podržana i odgovarajućom opremom koja može, ali to nije neophodno, da koristi informacije zemaljskih,vazdušnih ili satelitskih osmatračkih objekata. Naime, SU-27 se pred let „nahrani“ informacijama, gorivom i raketama i dejstvuje potpuno samostalno, bez upotrebe bilo kakvih komunikacija (ako je to potrebno).
Par motora AL-31F potiska 122,6 kilonjutna na forsažu, relativno su manjih razmera tako da ukupnu masu aviona povećavaju za dve tone, pogodni su za remont. Kod tih novih motora primenjen je naročit vid konstrukcije. Jednostavno rečeno motori su sastavljeni od posebnih blokova. Ako se dogodi kvar koji se ne može otkloniti lokalnom opravkom, nije neophodna ni demontaža celog motora, dovoljno je zameniti samo neispravan blok. On se može učiniti i u poljskim uslovima na aerodromu. Lopatica turbine ima masu ispod 100 grama, a na maksimalnim obrtajima turbine deluje centrifugalna sila od 10 tona. Sama konstrukcija radne lopatice turbine izgrađena je od legure visokootporne na temperaturu i centrifugalnu silu i ne gubi čvrstinu ni kad je potpuno obavijaju užareni gasovi, čija je temperatura za više od 100 stepeni celzijusa veća od tačke topljenja metala od kojeg je lopatica.
U mnoštvo vrlina ovog lovca, ubraja se i elektronski daljinski upravljački sistem sa četvorostrukim dupliranjem i deset podvesnih tačaka za naoružanje (kasnije su dodate još dve tačke). Osim toga, odista prekrasna preglednost iz kabine i zadivljujuća mekoća sletanja na vazdušnim jastucima koje stvaraju izvanredno konstruisana krila, odlike su lovca SU-27.
Sovjetski lovac SU-27, o kojem se samo nagađalo u zapadnoj vojnoj štampi, svojim nastupom na međunarodnom aerokosmičkom salonu u Buržeu juna 1989. godine, kada je izvedena poznata Pugačovljeva „kobra“, izazvao je veliko iznenađenje među vazduhoplovnim stručnjacima širom sveta. Zapadni stručanjaci su ga upoređivali sa američkim lovcem F-15, ali je svog suparnika SU-27 nadmašio u nekoliko svetskih rekorda.
Sovjetski konstruktori su svoje zapadne kolege nadmašile avionom čija je oznaka P-42, po osobinama sličnim SU-27, koji se na visinu od 15000 metara uspinjao gotovo sedam sekundi brže od F-15.
Aktuelni rekord postavio je lovac-presretač SU-27P, koga su još prozvali i „plava munja“ zbog nebeske boje i brzine leta. U stanju je da za jedan minut u nebeskom beskraju pronađe cilj, da ga dostigne i uništi raketama vazduh-vazduh R-27R, R-27T i R-73. Vatrena ždrela forsažnih komora, nalik topovskim cevima, pri poletanju bukvalno ispaljuju presretač u nebesa.
I pored svih tih odličnih karakteristika, avioni SU-27 zvanično su uveden u naoružanje vazduhoplovnih snaga Sovjetskog Saveza rezolucijom Saveta ministara SSSR, 23. avgusta 1990. godine. Razlog zbog kašnjenja odluke o uvođenju u naoružanje bio je sistem za upravljanje naoružanjem kod aviona SU-27, a pre svega radar koji u početku nije imao tražene karakteristike zbog svojih tehničkih nedostataka. Svi tehnički nedostaci su otklonjeni do 1990. godine, kad su i postignute tražene karakteristike kod radara.
Za ovaj lovac prva se odlučila Kina, koja je početkom avgusta 1990. godine primila od Sovjetskog Saveza prvih osam lovaca SU-27SK po ugovoru potpisanom 22. marta 1990. godine. Sledeća isporuka ovih lovaca bila je u januaru 1991. godine, kada je RV Kine primilo 14 preostalih lovaca SU-27SK. Ugovorom je bilo predviđeno da jedinice opremljene „suhojima“ ne mogu biti stacionirane duž sovjetsko-kineske granice. Već je odlučeno da će baza novih lovaca biti na ostrvu Hainan 1300 km zapadno od Tajvana, sa kojim je Kina u tradicionalno lošim odnosima. Kinezi su od Rusije kupili još jednu grupu od 16 aviona SU-27SK i šest dvoseda SU-27UBK. Posle toga 1996. godine, Kina i Rusija su potpisale ugovor o licencnoj proizvodnji 200 lovaca SU-27SK u Kini vrednog dve milijarde američkih dolara. Prva dva kineska SU-27SK pod oznakom J-11 poleteli su decembra 1998. godine.
U par navrata ruski piloti su sa svojim američkim kolegama organizovali zajedničke vazduhoplovne manevre, u kojima su u realnim uslovima uporedili lovce SU-27 i F-15. U tim vežbama ruski lovci su se pokazali superiornijim.
Zahvaljujući svojoj savršenoj aerodinamičkoj konfiguraciji, SU-27 je poslužio kao osnova za nastanak savremenih ruskih borbenih aviona kao što su SU-30, SU-33 i SU-35.
Lovac Su-27 danas se nalazi u naoružanju sledećih vazduhoplovstava: Angola, Eritreja, Etiopija, Indonezija, Kazahstan, Kina, Rusija, Ukrajina, Uzbekistan, Vijetnam. Belorusija je svoje lovce povukla iz naoružanja 2012. godine. Deo aviona koji su dobijeni iz Belorusije i Ukrajine, danas lete u SAD.
Za izradu teksta korišćena je knjiga: Danko Borojević, Dragi Ivić, Enciklopedija mlaznih lovačkih aviona, autorsko izdanje, 2012.