Piše: Danko Borojević
Gledajući sa današnje distance, može se reći da se avion Orao pokazao kao potentna borbena mašina baš kad je trebalo. Početak njegovog uvođenja u naoružanje, možda nije pokazivao u šta će se u budućnosti ovaj avion pretvoriti, jer poznato je da mnogi savremeni borbeni avioni moraju da prebole svoje „dečije bolesti“, ali onda kad je trebalo avion je radio besprekorno.
Loša iskustva Rumuna sa svojim avionima Vulture, zbog kojih su oni prizemljeni i povučeni iz naoružanja RV Rumunije tokom 1998. godine, nije se odrazilo na pozitivno iskustvo srpskog vazduhoplovstva na avionima Orao. Malobrojni sastav pilota V i PVO VRS iz ovih aviona izvlačio je maksimum u eksploataciji. Tehnički sastav je srpske Orlove držao maksimalno ispravnim, koliko je objektivno situacija u datim ratnim uslovima dozvoljavala. Koliko će avion dnevnih borbenih letova izvesti, nije zavisilo od tehnike već isključivo od psihofizičkih sposobnosti pilota. Neretko, dešavalo se da pilot na Orlu dnevno izvede i po pet-šest borbenih letova i da se uz to bavi i preobukom pilota koji su došli da lete na Orlu. Neosnovani komentari pojedinih „stručnjaka“ u pojedinim časopisima o kvalitetu aviona Orao ne mogu se uzeti kao relevanti pokazatelji kvaliteta samog vazduhoplova “(Hrvatski vojnik br. 245, lipanj 2009, Domagoj Mičić, Izumiru li jurišnici (III dio)…….. Tijekom nedavnih ratova na području bivše Jugoslavije Orlovi su malo rabljeni jer su se pokazali nepouzdani i kvarovima skloni avioni koji su bili laka meta za protuzračnu obranu, posebice infracrveno samonavođene projektile zemlja-zrak. Umjesto njih znatno češće su rabljeni Galebovi, Super Galebovi i MiG-ovi 21. Navodno su znatno uspješnije djelovali tijekom rata na Kosovu kad su uglavnom rabljeni za obaranje krstarećih projektila. Kako nisu opremljeni radarom za te su se zadaće morali oslanjati na navođenje sa zemlje. O kvaliteti Orla najbolje govori podatak da je rumunjsko ratno zrakoplovstvo sve svoje IAR-e 93 povuklo iz operativne uporabe još u travnju 1998., nakon što su ih bezuspješno pokušali modernizirati izraelskim naoružanjem i avionikom)”.
Ne treba zaboraviti da je „radni konj“ V i PVO VRS tokom rata upravo bio ovaj jurišnik. Podatak o 528 borbenih letova koji su izveli avioni ovog tipa tokom operacije „Koridor-92“, kao i nešto više od 100 borbenih letova kad je slamana ofanziva HV i ABiH koja je pokrenuta protiv VRS u završnim borbama 1995. godine, sigurno da demantuje te komentare. Orlovi sa Mahovljana tokom trajanja rata izveli su više od 1000 borbenih letova u zaštiti srpskog naroda. A ako se na ovu brojku dodaju i letovi srpskih pilota u odbrani SRJ, kao i iskustvo celokupnog tehničkog sastava i VRS i VJ koji su održavali ovaj tip aviona tokom rata, sigurno se može reći da je Orao opravdao svoj nastanak.
Avion Orao još uvek leti, i to u sastavu RV i PVO Vojske Srbije kao osnovni avion za podršku jedinicama KoV srpske vojske.
MODERNIZOVANO ORAO
Vremenom, bilo je jasno da naš jurišnik mora biti modernizovan. Njegova modernizacija odrađena je u VTI.
Modernizovano Orao opremljen je novim napadno navigacionim sistemom, optoelektronskim sistemom, računarima za naoružanje i misiju, digitalnim interfejsom za komunikaciju sa senzorima i upravljanje vođenim i nevođenim naoružanjem.
Pored, savremene elektronske opreme, avion je dobio i savremeno naoružanje. Zanimljivo je bilo razgledati vođenu raketu vazduh-zemlja VRVZ-200-A1. Uz avion i VRVZ, nalazila se raketa MAVERICK, a osim nje prikazana je i prva domaća planirajuća (jedreća) bomba. Na prvi pogled uočava se, da je za njenu proizvodnju uzeta porodica nevođenih bombi vFAB-1000, koje su dorađene za “planiranje”. A možda je bomba urađena na osnovu rakete Košava?
