Piše: Danko Borojević
Dolaskom na vlast u Nemačkoj počinje masovni progon Jevreja. Broj useljenika u Palestinu se povećava.
MASOVNI DOLAZAK U PALESTINU
Godine 1881. Palestina je imala oko 450.000 Arapa – oko 90 % muslimana, ostatak hrišćana – i 25.000 Jevreja. Većina Jevreja, od kojih su gotovo svi bili ultra-ortodoksni, ne-nacionalisti i siromašni, živeli su u Jerusalimu, glavnom gradu zemlje te manji deo u ostalim jevrejskim svetim gradovima, pre svega Tiberijadi i Hebronu.
Mnogi su seoski stanovnici, posebno u nizijama, bili poljoprivrednici, čija su zemljišta bila u vlasništvu bogatih gradskih vlasnika zemljišta ili efendija. Prvi talas cionističkih emigranata – Prva Alija (doslovno, uspon) – doneo je na palestinske obale između 1882. i 1903. godine oko 30.000 jevrejskih naseljenika. Cilj im je bio uspostaviti postepeno šireće jezgro produktivnih jevrejskih gradova i poljoprivrednih naselja, što bi u završnici rezultovalo jevrejskom većinom i uspostavljanjem nezavisne, suverene jevrejske države u celoj Palestini.
Bilo je šest doseljeničkih talasa ili Alija (alijá) kako su ih nazivali. Tokom prvog takvog useljeničkog talasa, u Palestinu su došli Jevreji iz Carske Rusije. U periodu od 1882. do 1901. godine, pristiglo je 25.000 Jevreja iz tadašnje Rusije. Druga Alija trajala je od 1904. do 1914. godine, kada je u Palestinu pristiglo ponovo iz Rusije oko 40.000 Jevreja. Tada se iseljavanje prekida zbog izbijanja Prvog svetskog rata.
Treći talas useljavanja počinje ubrzo po završetku Velikog rata, 1919. godine uglavnom iz zemalja Istočne Evrope, kada je u Palestinu do 1923. godine ušlo preko 35.000 Jevreja. Zatim sledi četvrti talas od 1924. do 1928. godine, kada je iz Poljske, Mađarske i drugih istočnoevropskih zemlja u Palestinu ušlo oko 67.000 Jevreja. Tokom petog talasa useljavanja u Palestinu od 1929. do 1939. godine, uselilo se preko 250.000 Jevreja, od čega je četvrtina bila iz nacističke Nemačke. Šesta Alija od 1940. do 1948. godine, bila je poznata kao Alijá bet ili Hahaʻapala, kada je u Palestinu ušlo preko 100.000 Jevreja. To je bio talas emigranata iz različitih krajeva Evrope.
Posle šeste alije rat Arapa i Jevreja bio je neizbežan zbog premalog prostora u kojem bi zajedno „u miru“ trebale živeti dve vrlo slične, a s druge strane dve potpuno različite etničke grupe. Isto tako arapsko negiranje postojanje države Izrael na području Palestine te njihov animozitet prema jevrejskom doseljavanju, nije uvelike pomogao Jevrejima da nakon horora u Drugom svetskom ratu, osnuju državu koja će biti samo njihova i iz koje ih niko neće terati.
Sukobi s Arapima se obnavljaju, naročito posle osnivanja Vrhovnog komitetaArapa kojim predsedava muftija jerusalimski Hadži Muhamed Amin Al Huseini. Ovaj muftija je po zločinima poznat i kod nas. On je je glavni osnivač SS Handžar divizije. Za vreme postojanja NDH dolazio je u Zagreb, Sarajevo i Mostar.
Arapi su 1936. godine, podugli ustanak zahtevajući da se hitno obustave useljavanja Jevreja i da se administracija preda u arapske ruke. Napadaju se saobraćajnice, jevrejska naselja, britanske policijske stanice.
Kao odgovor Britanaci Jevrejima dozvoljavaju da se naoružaju i formiraju pomoćnu policiju (Notrim) kao i i tajnu obaveštajnu službu Hagane-Serut Jediot (Sai) koja će 1937. godine oformiti krilo za ilegalno useljavanje – Mosad (Mossad Leliviah Beth).
BORBE NA STRANI SAVEZNIKA U DRUGOM SVETSKOM RATU
U Drugom svetskom ratu Jevrejska legija ravnopravno se bori na severu Afrike, na strani saveznika. Zajedno sa britanskom SOE (Special Operation Executive) učestvuje u diverzantskim akcijama (grupa Palmach).
Britanski specijalci obučavaju ljudstvo za prepadna dejstva, diverzije, sabotaže i obaveštajnu službu. Obučeni gerilci padobranima se ubacuju na Balkan i istočnu Evropu stupajući u kontakt s jevrejskim opštinama i pokretima otpora, pomažući tako borbu protiv Nemaca.
Arapi, nezadovoljni britanskom politikom u Palestini, okreću se prema Nemačkoj što će imati presudnu ulogu, kada velike sile, pobednice u ratu budu odlučivale o sudbini Palestine.
OTPOR BRITANCIMA I PROGLAŠENJE DRŽAVE IZRAEL
Drugi svetski rat iako je već odavno bio završio u svetu, na prostoru Palestine se nastavio. Holokaust je imao veliki uticaj na situaciju u Palestini. Tokom Drugog svetskog rata (1939-45.), Britanci su ograničili ulazak u Palestinu evropskim Jevrejima koji su izbegli nacistički progon. Želeći da umire Egipćane i Saudijce bogate naftom, nametnuli su ograničenje jevrejskoj emigraciji.
Krajem 1945. godine, kao odgovor na velike nemire u Jerusalimu i Tel Avivu, i bombaške napade na železnički sistem, britanske trupe iz 1. pešadijske i 6. vazdušno-desantne divizije morale su da budu raspoređene kao podrška civilnoj policiji.
Kada je 3. pešadijska divizija stigla u Palestinu 1947. godine, broj britanskih vojnika koji su tamo bili raspoređeni porastao je na oko 100.000 – većinom pripadnika nacionalne službe.
Naviknutim na konvencionalne borbe u Evropi, britanskim trupama je bilo teško da se nose sa nasilnim akcijama Irgun i LHI.
Taktike korišćene tridesetih godina prošlog veka, policijski čas, pretresi i čuvanje ključnih lokacija – ponovo su uvedene. Ali jevrejske grupe su uživale podršku lokalnog jevrejskog stanovništva, a Britancima je prikupljanje obaveštajnih podataka bilo posebno teško.
Uprkos tome, visoki komesar ser Alan Kaningem odlučio je da zada teški udarac pobunjenicima. Dana 28. juna 1946, 17.000 britanskih vojnika izvelo je operaciju Agata u Jerusalimu. Pretresene su kancelarije Jevrejske agencije i druge zgrade i otkrivena su skladišta oružja.
Uhapšen je veliki broj Jevreja osumnjičenih za terorizam. Antiterorističke operacije bile su prvenstveno odgovornost palestinske policije. Posao vojske je bio da ih podrži, ogradi sela ili delove gradova i pomogne policiji da ih pretrese.
U septembru 1946. godine Britanci su sazvali konferenciju jevrejskih i arapskih vođa u Londonu. Kada se ovo završilo u ćorsokaku u februaru 1947. godine, Vlada je objavila da je odlučila da problem uputi Ujedinjenim nacijama.
Terorističke aktivnosti su se nastavile, što je dovelo do uvođenja vanrednog stanja i strožijeg policijskog časa.
Jevrejske terorističke grupe svojim dejstvima kao što je bilo rušenje hotela Kralj David u Jerusalimu, uništenje radaraskih stanica na brdu Karmel i sličnim, jasno pokazuju raspoloženje i rešenost jevrejskog naroda da se trajno nastani na tom području.
Zahvaljujući jakom lobiju u SAD, učešću na strani saveznika u Drugom svetskom ratu i velikim žrtvama, Jevreji uspevaju da svoj problem iznesu pred Organizaciju Ujedinjenih nacija. Posle mnogobrojnih zasedanja 27. novembra 1947. godine Savet bezbednosti UN donosi Plan o podeli Palestine, poznat kao Rezolucija broj 181. U odnosu na Arape koji su dobili teritoriju od 11.000 kvadratnih kilometara (na kojoj bi živelo oko 800.000 Arapa i 10.000 Jevreja), Jevreji su tim planom dobili teritoriju od 14.400 kvadratnih kilometara (gde bi živelo oko 540.000 Jevreja i oko 400.000 Arapa).
Ovo je uzrokovalo nove sukobe i nerede, u kojima je živote izgubilo 125 Jevreja i 162 Arapa.
Na dan povlačenja britanskih snaga iz Palestine, 14. maja 1948. godine, David Ben Gurion proglašava Državu Izrael – kada praktično počinje Prvi Arapsko-izraelski rat.
Nastavak sledi
RAJ I PAKAO OBEĆANE ZEMLJE: “PRVI ARAPSKO-IZRAELSKI RAT“
Za izradu teksta korišćen tekst u rukopisu: Danko Borojević, Dragi Ivić, RAJ I PAKAO OBEĆANE ZEMLJE, Obećana zemlja kao večito žarište, ili: rajski vrt kao predvorje pakla, Istorijski, društveni i kulturološki osvrt