OPERACIJA BLJESAK: “HRVATSKO REŠAVANJE SRPSKOG PITANJA U ZAPADNOJ SLAVONIJI”

Piše: Danko Borojević

Srpska enklava Zapadna Slavonija prostirala se na oko 600 kvadratnih kilometara teritorije. Obuhvatala je istočni deo opštine Novska, zapadni deo opštine Nova Gradiška i južni deo opštine Pakrac. Geografski to je bio uglavnom ravničarski kraj uz reku Savu, koji se prema severu uzdizao na istočne delove novljanskih brda i zapadne delove planine Psunj.

Na tom području u vrlo teškim uslovima živelo je prema procenama između 23 000 i 29 000 stanovnika. Srpsku odbranu tog područja imao je Zonski štab TO Zapadna Slavonija, koji je kasnije zamenio 18. korpus Srpske Vojske Krajine (SVK), koji je formiran tokom novembra i decembra 1992. godine.

18. KORPUS SRPSKE VOJSKE KRAJINE

Krajiški 18. korpus se sastojao od: komande korpusa sa prištapskim jedinicama, tri pešadijske brigade (51. pbr, 54. pbr i 98. pbr), 59. daruvarskog odreda, 83. podravsko-slatinskog odreda, Taktičke grupe 1 (TG-1), bataljona za intervenciju, 18. mešovitog artiljeriskog puka (18. map), mešovitog protivoklopnog artiljeriskog diviziona (mpoad), lakog artiljerijskog diviziona protivvazdušne odbrane (lad PVO) i 91. pozadinske baze (91. PoB).

Prema ratnoj formaciji 18. korpus SVK trebao je imati 8379 pripadnika (622 oficira, 366 podoficira i 7.391 vojnika), ali je imao samo njih 4773 (291 oficira, 506 podoficira i 3.976 vojnika), sto je bila popunjenost od 57 posto.

Ta se brojka čini još i dobrom, jer analiza izveštaja jedinica iz njegovog sastava pokazuje još veći nesrazmer između ratne formacije i stvarne popunjenosti u trenutku početka sukoba (prvi broj je stvarno stanje, a u zagradi je popunjenost po propisanoj ratnoj formaciji}: komanda korpusa – 442 (463), 54. pbr – 1320 (2069), 51. pbr – 1016 (2239), 98. pbr – 549 (1978), 59. odred – 159 (603), 63. odred – 125 (603), 18. map – 267 (1005), mpad – 122 (283), lad PVO – 131 (236), TG-1, zavisno o izvoru, između 60 i 318 (459) i 91. PoB – 102 (97). Zapadnoslavonski korpus bio je najmanji i najslabiji korpus SVK. Uoči početka operacije Bljesak 18. korpus SVK imao je oko 4300 pripadnika.

Prema ratnom planu Gvozd iz februara 1995. godine 18. korpus SVK trebao je “odsudnom i aktivnom obranom sprečiti prodor hrvatskih snaga u njegovu zonu obrane, s težištem na pravcima Novska-Okučani, Nova Gradiška-Okučani i Pakrac-Okučani, uništiti uklinjene snage i stvoriti uslove za napad prema etničkim srpskim prostorima, s težištem na pravcu Pakrac-Lipik-Daruvar”. Korpus se trebao braniti tri do pet dana, što bi drugim korpusima SVK omogućilo izvođenje ofanzivnih operacija s ciljem zauzimanja hrvatskih teritorija, koji bi poslužili kao kompenzacija za eventualni gubitak Zapadne Slavonije.

Prema odredbama Zagrebačkog sporazuma o primirju iz marta 1994. godine, borbena tehnika 18. korpusa SVK bila je zatvorena u skladistlrna UNKRO u Kuli u Staroj Gradiški i Gavrinici, odakle se većina srpskih jedinica izvlači tek posle početka hrvatskog napada.

HRVATSKE SNAGE

Prema Direktivi za napad načelnika GS (glavni stožer) iz 1994. godine za izvođenje operacije Bljesak bilo je zaduženo zapovedništvo (komanda) Zbornog područja (ZP) Bjelovar, međutim, početkom 1995. godine dolazi do manjih promena u sistemu komandovanja (zapovedanja) kad se u januaru osniva istureno komandno mesto ili IKM (istureno zapovijedno mjesto ili IZM) GS HV u Garešnici u svrhu komandovanja snagama na zapadnom i severnom, odnosno novljanskom i pakračkom delu ratišta.

Hrvatske snage na pravcu Zapad činile su sledeće jedinice: 125. domobranska pukovnija (Novska); 1. bojna (bataljon), topničko-raketni divizijun (artiljerijsko-raketni divizion) i oklopno-mehanizirana satnija (oklopno-mehanizovana četa) 3. gardijske brigade HV; 2. bojna 1. gardijske brigade HV; bitnica protuoklopnih topova (baterija protivoklopnih topova) 76 mm i vod haubica 105 mm iz 123. brigade HV (Požega): 13. protuoklopni topničko-raketni divizijun (POTRD}, vod samohodne topničke bitnice PZO (PVO) 57/2 mm i bitnica protuzračnog topništva (baterija protivavionskih topova) iz 4. divizijuna 202. topničko-raketne brigade PZO.

Glavne snage grupisane su na pravcu Novska – Okučani, dok je pomoćni pravac napada bio Novska – Jasenovac i Pakrac – Lipik – Bijela Stijena. One su trebale izvrsiti osnovnu zamisao naredbe za napad koja je predviđala da se uz podršku artiljerijsko-raketnih sistema, avijacije i ubačenih izviđačko-diverzantskih jedinica ostvari snažan početni vatreni udar po vitalnim objektima srpskih snaga te uz istovremeni energični napad pešadijskih i oklopno-mehanizovanih snaga iz više pravaca razbiju srpske snage i oslobode zapadni i severni deo zapadne Slavonije. Operacija je, kao što je već rečeno, planirana u dve faze.

Za glavni pravac napada Novska – Okučani određene su snage 1. bojne i oklopno- mehanizirane satnije 3. gardijske brigade HV, vod samohodne topničke bitnice PZO 57/2 mm i pješačka satnija 125. dp sa zadacom izbijanja na liniju železnička pruga Gornji Rajic – nadvoznjak autoput Gornji Rajić – šuma Gložik, a potom jačim snagama produžiti napada u pravcu Gornji Rajić – Okučani i ovladavanja linijom s. Bodegraj – s. Klenik. Zadatak 2. bojne 1. gbr, 1. bojne 125. dp i specijalnih postrojbi (jedinica) MUP bio je ovladavanje linijom Donji Rajić, Gornji Rajić, Roždanik i osiguravanje prodora snaga u zaleđu autoputa i pruge.

Za pomoćni pravac napada Novska – Jasenovac i Novska – Mostine – Jablanac određena je 125. dp bez 1. bojne sa zadatkom blokiranja Jasenovca, ovladavanjem područja Mostina i sprečavanja dovođenja srpskih snaga iz Republike Srpske te izbijanja na državnu granicu na Savi.

Vazduhoplovna podrška celokupne operacije bio je zadatak Hrvatskog ratnog vazduhoplovstva, a PVO zadatak svih jedinica.

Ukupno je angažovano 16374 pripadnika hrvatskih oružanih snaga. Kako je operacija izvođena u dve faze, vremenom su pridodavane sledeće jedinice: 80. gb, 81. gb, 121. dp, 5. gbr (4. gb), 123. br HV, 105. br, 52. dp, 2. gbr, 127. br, 123.br i druge.

POČETAK OPERACIJE RANO JUTRO 1. MAJ 1995. GODINE I OTPOR SRPSKIH SNAGA

Hrvatske su vlasti čekale povoljan trenutak za pokretanje operacije Bljesak. Na kraju su, iskoristivši srpsko neotvaranje autoputa kao povod, u zoru 1. maja 1995. godine pokrenule operaciju kojoj je prethodio napad na vozilo na putu Pakrac – Požega kod Ožegovaca. Operacija je počela dogovorenim signalom u rano jutro u 05:21 čas.

Pošto je 1. maja, u 02:00 časa ujutro, o početku borbenog delovanja HV obavešten UN, u 05:21 čas operacija je počela, Radi efekta iznenađenja i zaposedanja položaja što bliže srpskim položajima ubacivanjem manjih jedinica, uglavnom pripadnika specijalne policije, operacija je započela bez klasične artiljerijske pripreme.

Zaključno sa 2. majem 1995. godine, završila su se borbena delovanja u operaciji Bljesak na pravcu Zapad. Potom se pristupilo organizovanju odbrane, donošenju namenskih naređenja u sređivanju stanja na zauzetom području i raspoređivanju određenih jedinica na druge linije pri čemu se vodilo računa o tome da su se na severu još uvek nalazile okružene srpske snage.

Posle provedenog drugog dana operacije Bljesak hrvatske su jedinice na pravcu Istok uglavnom izvršile svoj zadatak. Srpske su se snage još držale na području Ivanovca, te na širem području Omanovca na pravcu Sever. Na širem području Okučana odmah posle borbenih delovanja uvedene su združene snage vojne policije. Iako je operacija tokom drugog dana završena, hrvatske su jedinice morale nastaviti s čišćenjem zauzetog područja od srpskih snaga.

Otpor srpskih snaga trajao je sve do 5. maja 1995. godine. Kada se deo srpskih snaga izvukao prema Republici Srpskoj a deo predao hrvatskim snagama.

REZULTAT PADA ZAPADNE SLAVONIJE

Nakon što je 5. maja 1993. godine Narodna skupština Republike Srpske odbacila Vens-Ovenov mirovni plan dolazi do zahlađenja odnosa između političkih rukovodstava Beograda i Pala, što će se naročito odraziti na odbranu srpske enklave Zapadna Slavonija, a samim tim i celokupne RSK.

Znatnu vojnu pomoć zapadnoslavonski Srbi očekivali su od Republike Srpske. Čak se, zbog nepovoljnog strateškog položaja, smatralo kako ne može ni biti uspešne odbrane Zapadne Slavonije ako se ne angažuje Vojska Republike Srpske. Ali, iluzija o pomoći Republike Srpske nestala je 1. maja 1995. godine kada general Momir Talić, komandant 1. KK VRS, koji neslanje vojne pomoći pravda ozbiljnom ugroženošću srpskog koridora u Posavini, preko radija Banja Luke izjavljuje da rat u Zapadnoj Slavoniji nema nikakve veze sa njima, pa će se 1. KK VRS držati po strani. Zapadnoslavonski Srbi ostali su i bez vazduhoplovne podrške koju su im, prema ratnom planu, trebali pružiti vazduhoplovi Republike Srpske s aerodroma Mahovljani. Izostala je i prava podrška 105. vazduhoplovne brigade SVK, smeštene na aerodromu Udbina.

Uzaludno se očekivala i pomoć VJ. Izostanak pomoći Beograda teško je pogodio krajiške Srbe koji su se osećali izdanima i ostavljenima na cedilu. Izostalo je i dejstvo 11. korpusa SVK. General Dušan Lončar, nakon otpočinjanja sukoba u Zapadnoj Slavoniji nije izvršio naređenje komandanta SVK generala Milana Čeleketića, da granatira Osijek i Vinkovce, te izvrši napad na pravcu Mirkovci – Županja, što je bio deo ratnog plana RSK.

Ovom operacijom Hrvatska je rešila srpsko pitanje na ovom području. Za samo 36 sati proterano je 15000 Srba, a 283 ih je poginulo ili nestalo, od tog broja je 57 žena i devetoro dece. Prema drugim podacima srpski gubici procenjeni su na oko 350 do 450 mrtvih te oko 1000 do 1200 ranjenih. Zarobljeno je oko 1500 Srba.

u operaciji Bljesak, prema hrvatskim podacima, poginula su 42 hrvatska vojnika i policajca, dok su 162 ranjena.

Za uzradu teksta korišćena je sledeća literatura:

Danko Borojević, Dragi Ivić, Željko Ubović, Vazduhoplovne snage bivših republika SFRJ 1992-2015.

Ivan Brigovic, dr. sc. Natka Martinie Jerčić, Ivan Rados, Vojno-redarstvena operacija Bljesak, Zagreb, travanj 2015.

Nastavak sledi

OPERACIJA BLJESAK: “VAZDUHOPLOVNA DEJSTVA”