SRPSKI KUB PROTIV HRVATSKOG MIGA I UKRAJINSKOG ANTONOVA

Piše: Danko Borojević

Hrvatska vojska je posle dužeg primirja 22. januara 1993. godine pokrenula operaciju „Maslenica“. Dalji prodor HV zaustavila je SVK stvorena brzo izvedenom mobilizacijom i opremljena naoružanjem iz skladišta koja su bila pod kontrolom „plavih šlemova“.

U VRS odlučuju da RSK pomognu u tehnici i ljudstvu. Pored borbenih aviona, koji su sa Mahovljana preleteli na Udbinu i tu je formiran detašman V i PVO VRS, iz zavoda „Kosmos“ u Krajinu upućeni su raketni sistemi PVO Kub. Za početak u Krajinu su poslata dva SLO i jedan RStON sa poslugama iz VRS. Postepeno su za Krajinu iz VRS (tačnije iz „Kosmosa“) prebačene dve baterije raketnog sistema PVO Kub. Ubrzo su posluge iz VRS zamenjene poslugama iz SVK. Jedna baterija je obezbeđivala aerodrom Udbina, dok je druga baterija bila raspoređena na području između Vrginmosta i Knina. Krajiška 44. raketna brigada PVO u svom sastavu imala je divizion raketa Dvina i pomenute dve baterija RS Kub iz Srpske. Ovom brigadom komandovao je potpukovnik Ranko Dašić.

Prva letelica koja je bila oborena od strane krajiške PVO bio je MiG-21 RV Hrvatske, 14. septembra 1993. godine. Naime, tog dana pukovnik Miroslav Peris dobio je zadatak da avionom MiG-21 „Osvetnik Vukovara“ ev. br. 103, pokuša onesposobiti vatreni položaj artiljerijsko-raketnih jedinica SVK. Tokom niskog leta na visini između 80 i 100 metara kako bi izbegao radare pogođen je protivavionskim topom. Peris je pokušao sebe i avion da spase penjući se na visinu od 350 metara, kada ga je pogodila raketa, koja je ispaljena iz raketnog sistema Kub-M. Perisov avion je pao u okolini sela Stipan u opštini Vrginmost.

Početkom 1994. godine, 1. ssrb je kompletirana, krajem februara iste godine kompletirana je i 2. ssrb. Obe baterije su u početku bile smeštene u skladištu Golubić.

Zbog nedostatka ljudstva, baterije su bile smanjenog sastava: imale su RStON, tri umesto četiri SLO i ostalu pripadajuću tehniku: brojno stanje baterija se kretalo oko 36 ljudi.

Načelno, 1. ssrb je bila na aerodromu Udbina, a 2. ssrb na Kordunu. Od 14. jula 1994. godine 1. ssrb bila je na vatrenom položaju Tepavci, dok je 2. ssrb je ostala u Pađanima.

Delujući sa vatrenog položaja Tepavci 1. ssrb u 01:26 časova 2. avgusta 1994. godine (drugi izvori navode podatak 31. jul/1. avgust), raketom Kub obara ukrajinski transportni avion An-26 registarske oznake UR-26207, koji je bio iznajmljen i prevozio je borbeni materijal za snage 5. korpusa Armije BiH (ABiH). U avionu je poginulo pet članova posade svi Ukrajinci i vazduhoplovac iz sastava ABiH. Avion je oboren u okolini Saborskog (prašuma Čorkova uvala).

Posle obaranja aviona An-26, 1. ssrb raspoređena je na aerodrom Udbina, a 2. ssrb je prešla na vatreni položaj Drežnik Grad. Baterije su bile angažovane i u bihaćkoj operaciji u jesen 1994. godine, a uobičajeno su bile sastava sa po dva SLO i jednim RStON. Od početka razmeštaja, obe baterije stalno su i bez prekida bile u stepenu pripravnosti broj 1.

Za izradu teksta korišćena je sledeća literatura:

Danko Borojević, Dragi Ivić, Željko Ubović, Vazduhoplovne snage bivših republika SFRJ 1992-2015.

Danko Borojević, Dragi Ivić, Željko Ubović, Zoran Vukosavljević, Nebeski štit sa zemlje, samohodni raketni sistem 2K12 Kub-M/Kvadrat, Ruma, 2020.

Bojan B. Dimitrijević, Vazdušni rat nad Republikom Srpskom i Republikom Srpskom Krajinom, Društvo istoričara Srbije, Beograd, 2017.