Piše: Danko Borojević
Narodna skupština Republike Srpske na zasedanju u Banja Luci 12. maja 1992. godine, donosi odluku o formiranju VRS, kao sedme i poslednje oružane sile na prostoru prethodne SFRJ.
Za komandanta Glavnog štaba imenovan je general-potpukovnik Ratko Mladić (kasnije general-pukovnik). VRS formirana je od delova ostataka JNA, postojećih jedinica TO po opštinama i regionima sa većinskim srpskim stanovništvom i određenog broja stranačkih formacija, koji su se dobrovoljno stavile pod komandu depolitizovane VRS. Paravojne formacije koje se nisu stavile pod komandu VRS, razbijene su, proterane ili pohapšene i suđene.U preambuli odluke stoji:
Na osnovu člana 70. tačka 2. Ustava Srpske Republike Bosne i Hercegovine i Amandmana II na ustav Srpske Republike Bosne i Hercegovine, Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, na sjednici održanoj 12. maja 1992. godine, donosi:
ODLUKA O FORMIRANJU VOJSKE SRPSKE REPUBLIKE BOSNE I HERCEGOVINE
Formira se Vojska Srpske Republike Bosne i Hercegovine.
Član 2.
Dosadašnje jedinice i štabovi teritorijalne odbrane, preimenuju se u komande i jedinice Vojske, čiju će organizaciju i formaciju utvrditi Predsjednik Republike.
Član 3.
Za komandanta Glavnog štaba Vojske Srpske Republike Bosne i Hercegovine postavlja se general-potpukovnik Ratko Mladić.
Član 4.
Vojska Srpske Republike Bosne i Hercegovine nosi uniforme i činove koje su nosili pripadnici Jugoslovenske Narodne Armije i teritorijalne odbrane.
Osnovu oznaka na kapama čini Srpska zastava, a na lijevoj nadlaktici Srpska zastava na kružnoj podlozi sa natpisom „VOJSKA SRPSKE REPUBLIKE BOSNE I HERCEGOVINE“.
Član 5.
Ova odluka stupa na snagu danom donošenja i važiće do proglašenja Zakona o vojsci Srpske Republike Bosne i Hercegovine.
Član 6.
Ovu odluku objaviti u „Službenom glasniku srpskog naroda Bosne i Hercegovine“.
Broj: 03-234/92
12. maj 1992. godine
Banja Luka
PREDSJEDNIK SKUPŠTINE
SRPSKOG NARODA U BiH
Mr. Momčilo Krajišnik
Takođe, treba znati da je na 19 zasedanju Narodne Skupštine 12. avgusta 1992. godine, Srpska Republika BiH menja ime u Republika Srpska, u skladu sa tim promenjeno je i ime njene vojske, u Vojska Republike Srpske.
Dan, uoči donošenja odluke o formiranju VRS, 11. maja, formiran je uži deo Glavnog štaba buduće Vojske, sastava četiri generala, sedam pukovnika i jedan kapetan – svi aktivna vojna lica, već bivše JNA. Ta grupa starešina odredila je principe (doktrinu) na kojima će se zasnivati VRS i to:
1. iskoristiti sve potencijale u ljudstvu i materijalno-tehničkim sredstvima, zaostale od JNA i TO BiH na prostorima RS i učiniti ih okosnicom buduće Vojske,
2. sve paravojne formacije, zatečene na teritoriji RS, uključiti u organizacijske jedinice VRS, a one koje to odbiju razbiti i proterati,
3. postojeće krizne štabove po opštinama i regionima, isključiti iz sistema komandovanja jedinicama VRS,
4. isključiti već zaživelu četničku strategiju ratovanja, ali i težnje pojedinih oficira ka partizanskom načinu ratovanja, odnosno – ni četnici ni partizani, već borci za odbranu RS,
5. ne izmišljati novu ratnu veštinu – taktiku, operatiku i strategiju, već potrebama VRS prilagoditi uputstva i borbena pravila bivše JNA,
6. ratovati, isključivo u duhu međunarodnog ratnog prava i pozitivnih propisa Ujedinjenih Nacija, kojim se regulišu postupci zaraćenih strana,
7. u VRS imati strogu vojnu subordinaciju, a starešine na komandne i druge dužnosti postavljati sistemom „odozgo“, a ne izborom „odozdo“,
8. Vojska RS mora biti depolitizovana kao organizacija, a komandni kadar i pojedinačno – podoficiri, oficiri, generali i civilna lica na službi u VRS, ne mogu biti članovi ni jedne političke partije,
9. moral VRS graditi i razvijati na srpskoj prošlosti, tradiciji, patriotizmu, svesti za što se bore, veri, stručnosti komandnog kadra i boraca i osećanjima pravednosti i humanosti u odnosu prema ranjenim, poginulim i zarobljenim borcima i članovima njihovih porodica,
10. snabdevanje VRS vršiti preko Vlade RS, osloncem na regione, opštine, radne organizacije i donatore, a osnova u snabdevanju oružjem, borbenom tehnikom i municijom je aktiviranje zatečenih kapaciteta vojne industrije.
Na osnovu člana 2. Odluke o formiranju Vojske Srpske Republike BiH, Predsedništvo Srpske Republike BiH je 15. juna 1992. godine, donelo Odluku o formiranju, organizaciji, formaciji i rukovođenju i komandovanju Vojskom Srpske Republike Bosne i Hercegovine koja je zavedeno pod brojem 01-58/92 od 15. 06. 1992. godine, i koja je stupila na snagu sledećeg dana.
Organizacijsko-formacijska struktura VRS odgovarala je savremenoj vojnoj organizaciji u svetu, prilagođena materijalnim mogućnostima Republike Srpske (RS), ponašanju neprijatelja (uzvraćati na izazove) i zahtevima teritorije. Zamišljena je i bila je čisto odbrambena vojska, namenjena za odbranu već zaokruženih srpskih teritorija. Treba znati da su, pre rata, 32% Srba u BiH, bili katastarski vlasnici 66% teritorije BiH, jer su pretežno živeli po ruralnim, a muslimani (danas Bošnjaci) i Hrvati u urbanim sredinama. U toku rata, VRS je nepravedno „optuživana“ kako kontroliše 72% teritorije BiH. Taj podatak su koristili srpski političari radi hvalisanja, a neprijatelji i njihovi saveznici da bi nas mogli prikazati agresorima. Nikada VRS nije kontrolisala više od 66% teritorije, upravo onoliko koliko Srbe pripada po katastru. Vojska Republike Srpske (kao i Armija Makedonije), je oružana sila stvorena ne da osvaja političku vlast kao što je to slučaj sa armijama Slovenije, Hrvatske i muslimansko-hrvatske koalicije u BiH, već da odbrani ono što su narod i političko rukovodstvo već stvorili. U tome je bitna razlika između VRS i Armija BiH (ABiH) i Hrvatskog vijeća obrane (HVO) u BiH. Dok VRS brani srpski narod i srpske teritorije, muslimanska ABiH se bori za osvajanje jedinstvene političke vlasti na celoj teritoriji bivše BiH (unitarna BiH), gde će po principu – jedan čovek jedan glas, dominirati muslimani kao najbrojniji narod.
U početku, tesno im sadejstvuje hrvatska oružana formacija HVO sa ciljem da zajednički unište Srbe, proterivanjem, zarobljavanjem i ubijanjem. Dakle, rade po šemi Pavelićeve NDH iz vremena Drugog svetskog rata, stim što izostaje pokrštavanje, odnosno islamizacija Srba.
Međutim, Hrvati rade paralelno na dva koloseka. Zajedno sa muslimanima rade na eliminisanju Srba iz političkog života BiH, ali uporedo s tim rade i na stvaranju sopstvene državne tvorevine „Herceg Bosne“. Nameravali su da se, po eleminisanju Srba, odvoje od svojih saveznika muslimana i da „Herceg Bosnu“ priključe matici – državi Hrvatskoj. Ako im svet ne dozvoli stvaranje „Velike Hrvatske“, onda će osnovati sopstvenu državu na teritoriji BiH, gde bi sa muslimanima ušli u nekakvu konfederaciju ili neki drugi oblik složene države.
Pošto, posle jednogodišnjeg ratovanja, uviđaju da ne mogu eliminisati Srbe iz BiH, a Zapad ne dozvoljava bilo kakvu samostalnu državnu tvorevinu muslimana bilo gde na tlu Evrope, HVO preduzima očajnički poduhvat. Uz pomoć i angažovanje oružanih snaga države Hrvatske, HVO počinje rat protiv svojih saveznika – muslimana u BiH.
Pomaže im čak i VRS, preduzimajući humanitarne akcije u spasavanju, evakuacuji i zbrinjavanju hrvatskog civilnog stanovništva, pa i vojnih jedinica u centralnoj Bosni i zapadnoj Hercegovini.
Tačno godinu dana kasnije 1. marta 1994. godine, SAD i jedan deo zemalja zapadne Evrope, u Vašingtonu, silom prekidaju rat između njih i stvaraju neprirodnu državnu tvorevinu – Muslimansko-hrvatsku federaciju (MHF), koju će Dejtonski mirovni sporazum preimenovati u Federaciju BiH (FBiH), samo da islamisti ne bi imali bilo kakvu samostalnu državnu organizaciju na teritoriji BiH.
Za razliku od muslimana i Hrvata, Srbi ostaju dosledni svojim početnim ciljevima. Pošto nisu mogli ući u sastav Treće Jugoslavije – Savezne Republike Jugoslavije, nastavljaju da se bore za svoju ravnopravnost u BiH, uspešno braneći svoje teritorije, uokvirene u vidu ustavne države Republike Srpske, proglašene 9. januara 1992. godine. Naravno, glavni teret te odbrane nosila je Vojska Republike Srpske, uz pomoć srpskog naroda, državnog rukovodstva, Policije RS i Srpske pravoslavne crkve.
Dejtonskim mirovnim sporazumom 21. novembra 1995. godine, potvrđeno je postojanje Republike Srpske kao ravnopravnog entiteta unutar “dejtonske” BiH.
U strukturi VRS, postojala su dva vida vojske – KoV i V i PVO. Svaki vid VRS se sastojao od rodova i službi, a u njima su bile odgovarajuće specijalnosti. Od rodova VRS je raspolagala sa: pešadijom, oklopno-mehanizovanim jedinicama, artiljerijom, inženjerijom, vezom, ABHO, avijacijom, ARJ PVO i VOJIN. Od službi VRS je raspolagala sa: tehničkom, vazduhoplovno-tehničkom, intendanskom, sanitetskom, veterinarskom, saobraćajnom, građevinskom, pravnom, geodetskom, finansijskom i muzičkom službom.
Starešinski kadar u VRS je činilo 52% profesionalnih starešina, poreklom iz RS. Od ukupnog broja starešina, u ratu je učestvovalo 21% profesionalnih i 79% „rezervnih“ podofocira i oficira, koji su podneli glavni teret rata.
U sastav novoformirane Vojske Republike Srpske odazvaće se svega 900 aktivnih starešina Srba, od ukupno od 4500 starešina srpske nacionalnosti koliko ih je bilo 1991. godine u JNA poreklom iz BiH. To je oko 20% od ukupnog broja starešina. Vremenom će se taj broj povećati i iznosiće oko 2500 profesionalnih vojnih lica (oficira i podoficira), njima će u komandovanju jedinicama VRS pomagati i oko 14000 rezervnih vojnih starešina (oficira i podoficira).
Zanimljiv je podatak iz MORH što se tiče starešina hrvatske nacionalnosti u početku rata u SFRJ. Naime prema njihovim podacima, u početku rata u Hrvatskoj JNA je napustilo 1765 oficira hrvatske nacionalnosti, što je 60,5% od ukupnog broja oficira hrvatske nacionalnosti koji su u tom trenutku bili u JNA. Od tog broja 1500 je prešlo u HV, što je 51% od ukupnog broja hrvatskih oficira u JNA.
Većinu komandnih dužnosti u VRS od komandanta brigade, pa naviše i specifične dužnosti u operativnim i strategijskim komandama, obavljali su profesionalci i određen broj „rezervnih“ oficira, koji su komandovali brigadama ili su obavljali određene štabne dužnosti.
Borački vojni sastav bio je popunjen vojnim obveznicima, vojnicima na odsluženju redovnog vojnog roka, pitomcima vojnih škola na školovanju u Beogradu i Banja Luci i vojnicima po ugovoru. Maksimalno, broj pripadnika VRS dostignut je krajem rata i iznosio je blizu 215000 ljudi, od čega je samo 2% činio stalni sastav, a čak 98% rezervni sastav. Borci su bili različitih specijalnosti, često neodgovarajućih i različitih stepeni osposobljenosti, starosne dobi od 18 do 55 godina. Bilo je jedinica ranga puka-brigada, bez ijednog profesionalnog oficira.
Tokom celog trajanja rata u BiH VRS je imala 23184 poginula pripadnika. U borbama je poginulo 38% starešinskog kadra, a poznato je da je svetski procenat 8% poginulog oficirskog kadra u dosadašnjim ratovima.
VRS je ukinuta 31. decembra 2005. godine.
Od onoga što je ostalo od VRS u sastavu Oružanih snaga BiH je 3. pješadijski (Republika Srpska) puk, čije brojno stanje iznosi deset ljudi. Aktivnost ove jedinice svedena je na upravljanje muzejom puka; kontrolu finansijskog fonda; pripremu, istraživanje i negovanje istorije puka; objavljuje biltene; čuva kulturno-istorijsko nasleđe puka; daje uputstva o održavanju posebnih svečanosti, običajima, odeći i ponašanju puka, te vodi oficirske, podoficirske i vojničke klubove. Po Zakonu o odbrani BiH, komandant puka ima isključivo počasni položaj i nema operativna niti administrativna ovlašćenja.
Za izradu teksta korišćena je sledeća literatura:
Danko Borojević, Dragi Ivić, Vojska Republike Srpske, 12. maj 1992. godine – 31. decembar 2005. godine, SRVČ, Beograd, 2014.