Kina je napravila ogroman napredak u oblasti vazduhoplovstva, sa ciljem da dostigne i nadmaši američke i ruske borbene avione
Priča o kineskim lovcima pete generacije je priča o ambicioznom tehnološkom napretku i strategijskim težnjama Narodne Republike Kine da postane prva vojna sila na Pacifiku i svetu u svetlu težnji da postane prva ekonomija sveta.
Tokom poslednjih 20 decenija, Kina je napravila ogroman napredak u oblasti vazduhoplovstva, sa ciljem da dostigne i nadmaši američke i ruske borbene avione. Razvoj kineskih lovačkih aviona pete generacije, kao što su J-20 i J-35, predstavlja važan korak u tom pravcu.
Do kraja Hladnog rata, kinesko vazduhoplovstvo se oslanjalo uglavnom na licencirane sovjetske modele i kopije kao što su Shenyang J-6 (kineska verzija MiG-19) i Chengdu J-7 (kineska verzija MiG-21). Međutim, ubrzo nakon Hladnog rata, Peking je postao svestan potrebe za modernizacijom i počeo je da razvija strategiju za proizvodnju domaćih borbenih aviona koji bi mogli da se takmiče sa najsavremenijim letelicama Zapada.
U devedesetim godinama, Kina je počela da nabavlja savremene ruske lovce kao što su Su-27 i Su-30, što joj je omogućilo da stekne uvid u modernu vazduhoplovnu tehnologiju. Ovi avioni i tehnologija koju su poneli sa sobom imali su ogroman uticaj na kineske avione četvrte generacije, poput J-10 i J-11. Međutim, kako su Sjedinjene Države razvijale svoje lovce pete generacije (F-22 Raptor i kasnije F-35), kineska vlada je uvidela značaj razvoja sopstvenog stelt lovca kako bi osigurala svoje pozicije u svetskim odnosima moći.
Početak programa pete generacije
Kina je pokrenula program za razvoj lovca pete generacije tokom 2000-ih, sa ciljem da napravi stelt avion koji bi bio rival američkim modelima. Prvi plodovi ovog programa bili su primetni kada su se pojavile fotografije prototipa novog stelt lovca u novembru 2010. godine. Prototip je dobio oznaku Chengdu J-20, a zvanično je prvi put poleteo u januaru 2011. godine.
J-20 je konstruisan sa namerom da kombinuje sposobnosti stelt tehnologije sa velikim dometom i snagom, što ga čini idealnim za kineske potrebe. Avion je optimizovan za dugoročne misije u velikom prostoru, kao i za presretanje potencijalnih pretnji. Jedan od glavnih izazova u razvoju ovog aviona bio je pogonski sistem, jer Kina u tom periodu nije imala sopstvene motore koji su mogli da obezbede stabilne performanse za stelt lovca pete generacije. Zbog toga je J-20 u početku koristio ruske motore AL-31F, dok je u međuvremenu započet razvoj domaćeg motora WS-10C, a kasnije i WS-15.
Unapređenje i razvoj novih modela
Dok je J-20 bio namenjen prevashodno za vazdušnu prevlast i dugoprugaške operacije, kineska mornarica je prepoznala potrebu za palubnim lovcem stelt dizajna, koji bi mogao da operiše sa nosača aviona. U tom kontekstu, razvijen je avion J-35. Ovaj projekat je unapređena verzija Shenyang FC-31, koji je prvobitno bio demonstracioni prototip i komercijalni projekat. J-35 je prilagođen za upotrebu na novim kineskim nosačima aviona klase Type 003 i Type 004.
Jedan od važnih razloga za razvoj J-35 je i težnja Kine da prati korak sa F-35, koji američka mornarica i saveznici koriste u velikom broju. J-35 je prilagođen za poletanje i sletanje na nosačea aviona sa, čime Kina znatno unapređuje svoju sposobnost da sprovodi operacije u udaljenim područjima azijsko-pacifičkog regiona.
Strateški značaj kineskih lovca pete generacije
Razvoj kineskih lovca pete generacije ima veliki uticaj na međunarodne odnose, naročito u odnosu na ravnotežu moći u Aziji. S obzirom na to da Kina značajno povećava svoj arsenal stelt aviona i drugih savremenih platformi, ona sada predstavlja ozbiljnu pretnju za potencijalne suparnike kao što su SAD, Japan, Južna Koreja i Indija. J-20 je već u operativnoj upotrebi, a J-35 će postati deo vazdušne flote nosača aviona, što će Kini omogućiti veći domet i veću operativnu fleksibilnost.
Kratki prikaz kineskih lovaca 5. generacije
J-20
J-20, poznat, je kineski lovac pete generacije, razvijen od strane kompanije Chengdu Aerospace Corporation za potrebe Narodnooslobodilačke vojske Kine (PLA). Ovaj borbeni avion predstavlja ključni element kineskih vazduhoplovnih kapaciteta i konkurenciju američkim avionima pete generacije, kao što su F-22 i F-35. J-20 je prvi put javnosti predstavljen 2011. godine, a u operativnu upotrebu je zvanično ušao 2017.
Stelt lovac J-20 je prvi put isporučen Vazduhoplovnim snagama Kine u proleće ili leto 2016. godine, a 176. vazduhoplovna brigada u bazi za obuku Dingkin u pustinji Gobi bila je prva koja je dobila nove avione, a zatim je u februaru 2018. godine sledila 172. vazduhoplovna brigada u bazi za obuku Cangdžou u blizini gradova Tjenđin i Peking. Jedanaest meseci kasnije 9. vazduhoplovna brigada u vazdušnoj bazi Vuhu blizu Šangaja primila je lovce. Tako je 9. vazduhoplovna brigada bila poslednja jedinica koja je dobila nove J-20 u naredne dve godine i poslednja koja je dobila osnovne varijante aviona sa derivatima ruskog motora AL-31FM2, pre poboljšane varijante J-20A sa WS-10C motorima, koji su isporučeni 1. vazduhoplovnoj brigadi u vazduhoplovnoj bazi Anšan u januaru 2021. godine.
J-20 je konstruisan tako da bude teško otkriven radarom, što je od ključnog značaja za izvođenje operacija na velikim udaljenostima i prodiranje u vazdušni prostor protivnika. Imajući u vidu primenu apsorbujućih materijala i specifičan dizajn trupa, njegova “stelt” tehnologija se smatra jednom od najnaprednijih među avionskim platformama koje nisu američke proizvodnje.
Two AVIC Scale Models for J-20S Tandem Seater & J-35A fighter Displayed in the Airshow Hall pic.twitter.com/f5xVbW2PHb
— David Wang (@Nickatgreat1220) November 10, 2024
Jedan od najvećih izazova za J-20 je bio motor. Prvobitno je opremljen ruskim motorima (AL-31F), ali je Kina kasnije počela da ugrađuje sopstvene motore WS-10C. Očekuje se da će nova verzija, WS-15, dodatno poboljšati performanse i manevrabilnost aviona. Motor WS-15, koji je u razvoju, trebalo bi da obezbedi nadzvučnu krstareću brzinu (bez upotrebe dodatnog sagorevanja), što je ključno za lovac pete generacije. Mogućnosti J-20 su se brzo poboljšale između proizvodnih serija, sa novim motorom za lovac WS-15 koji je ušao u serijsku proizvodnju početkom 2023. godine i očekuje se da će početi da oprema jedinice na prvoj liniji od sredine 2025. godine. Očekuje se da će WS-15 olakšati super krstarenje pri mnogo većim brzinama, verovatno premašivši 2 maha, dok će revolucionarne performanse leta lovca pri svim brzinama, omogućavajući borbene operacije na visinama koje su veće od Armstrongove granice, i povećanje dometa J-20 koji je već vodeći u svetu zbog veće efikasnosti goriva.
J-20 poseduje unutrašnje i spoljašnje tačke za naoružanje, kako bi sačuvao stelt svojstva. Najčešće je naoružan kineskim raketama vazduh-vazduh PL-15 dugog dometa i PL-10 kratkog dometa, kao i drugim tipičnim raketama vazduh-vazduh. Unutrašnji prostor za oružje omogućava da avion zadrži stelt profil tokom napada.
J-20 koristi savremeni radar AESA (aktivno elektronski skenirani niz) i senzore za detekciju infracrvenog zračenja (IRST). Njegova elektronska oprema i sofisticirani senzori omogućavaju pilotu visok stepen svesti o okruženju u kom se nalazi, što je ključno za vođenje borbe na velikim udaljenostima.
Iako je J-20 konstruisan pre svega za borbe na velikim udaljenostima. Njegov aerodinamički dizajn omogućava solidnu manevrabilnost. Naglasak je stavljen na iznenadne napade, za razliku od fokusiranja na blisku borbu, mada se njegova manevrabilnost postepeno poboljšava kroz unapređene verzije.
J-20 je konstruisan kao lovac dugog dometa koji bi omogućio Kini nadmoć u vazduhu u potencijalnim sukobima. Njegova uloga je slična kao kod američkog F-22, a akcenat je na ostvarivanju prevlasti u vazduhu, napadima na važne ciljeve i odbrani od potencijalnih pretnji iz vazdušnog prostora. Postoje procene da bi J-20 mogao biti korišćen i kao platforma za napad na neprijateljske radare i sisteme protivvazdušne odbrane.
Po svom dizajnu, ulozi i tehnologiji, J-20 je najsličniji američkom lovcu F-22 Raptor, ali neki analitičari smatraju da on nije u potpunosti ravnopravan u pogledu sposobnosti motora i ukupnih stelt karakteristika. Ipak, njegova napredna avionika, naoružanje i taktička prednost u azijsko-pacifičkom regionu čine ga ozbiljnim izazovom za svaki zapadni avion.
J-20 je značajan element kineske vazduhoplovne strategije i odražava napore Kine da razvije sopstvene napredne borbene sisteme. Ovaj avion omogućava Narodnooslobodilačkoj vojsci da potencijalno umanji američku dominaciju u azijsko-pacifičkom regionu i da izgradi kapacitete koji bi bili konkurentni avijaciji drugih velikih sila.
Ukratko, J-20 predstavlja veliki tehnološki napredak za kinesku vojnu industriju i ključno sredstvo za modernizaciju njihovih vazduhoplovnih snaga, sa značajnim uticajem na ravnotežu snaga u Aziji i šire.
Pored 97. i 4. vazduhoplovne brigade, prijavljeno je i 131. vazduhoplovna brigada sa sedištem u vazduhoplovnoj bazi Naning blizu Hajnana, 41. vazduhoplovna brigada u vazduhoplovnoj bazi Vuishan i 95. vazdušna brigada u vazduhoplovnoj bazi Lianiungang, ali nije potvrđeno da je primila petu generacije mlaznjaka. Značke pilota J-20 koje izgledaju kao simbol 131. brigade ukazuju na to da je i ova jedinica verovatno dobila ove avione. Stoga je broj brigada koje su preuzele J-20, iako je potvrđeno da ih je najmanje deset, vrlo verovatno najmanje dvanaest, pri čemu će isporuke manjem broju brigada od onih koje su neke predviđene za preuzimanje aviona tokom 2022. godine, ostati malo verovatnim.
J-35 naval variant also unveiled pic.twitter.com/j57FIfEWTu
— Húrin (@Hurin92) November 10, 2024
J-35
J-35 je novi kineski borbeni avion pete generacije, razvijen kao napredna verzija stelt lovca srednjeg dometa, sa ciljem da se koristi u okviru kineskog ratnog vazduhoplovstva (RV) i mornarice. Ovaj avion je deo kineskih napora za jačanje svojih sposobnosti u domenu stelt tehnologije i moderne vazdušne borbe, a predviđen je i za upotrebu na nosačima aviona, što ga čini ključnim delom ambicioznog plana Kine da proširi svoj uticaj na morima.
Najraniji tragovi programa J-35 datiraju iz 2011. godine, kada su se pojavile fotografije modela „F-60“. Prototip je prvi put poleteo 31. oktobra 2012, a u novembru ove godine je J-31 javno predstavljen na sajmu u Žuhaju.
J-35 je unapređena stelt letelica, napravljena sa naglaskom na smanjenje radarskog odraza. Njegov dizajn podseća na američki F-35, ali ima određene modifikacije koje ga čine pogodnim za kineske operativne potrebe. Stelt karakteristike su usmerene na izvođenje misija na velikim distancama, smanjenoj detektivnosti od strane neprijateljskih radara i veću izdržljivost u zoni sukoba.
Jedna od glavnih razlika između J-35 i ostalih kineskih borbenih aviona je njegova sposobnost da operiše sa nosača aviona. Ovaj avion je predviđen za katapultno poletanje i za sletanje sa kukom, što ga čini prvom kineskom stelt letelicom u ovom domenu. Integracija sa nosačima aviona klase Type 003 ukazuje na kineske namere za projekciju sile na velikim udaljenostima. Ova verzija prvi put javnosti prikazana je na manifestaciji Žuhai.
J-35 je prvobitno koristio ruske motore (AL-31F), ali se planira zamena sa domaćim kineskim motorom WS-21, koji će poboljšati njegove performanse i ekonomičnost. Iako kineski motori još uvek zaostaju za nekim stranim konkurentima, nove generacije motora bi trebalo da omoguće nadzvučne krstareće brzine bez potrebe za dopunskim sagorevanjem.
J-35 je sposoban da nosi različite vrste raketa vazduh-vazduh i vazduh-zemlja, kao i protivbrodske projektile. Naoružan je slično kao J-20, sa raketama poput PL-15 (dugog dometa) i PL-10 (kratkog dometa). Ima unutrašnje prostore za smeštaj naoružanja radi očuvanja stelt karakteristika, kao i mogućnost nošenja oružja na spoljašnjim nosačima. J-35 može da ponese 8.164 naoružanja, od čega je 1.995 kg unutrašnje, a spoljašnje čini šest nosača kapaciteta 5.896 kg. Primarno naoružanje uključuje kratkodometnu raketu PL-10 i srednjeg dometa PL-12, obe poznate po NATO oznakama SN-AA-9 i SN-AA-7.
J-35 je opremljen naprednim AESA radarom, koji omogućava detekciju neprijateljskih letelica na velikim udaljenostima i sposobnost borbe u složenim elektronskim okruženjima. Opremljen je i infracrvenim senzorima i sistemima za elektronsko ometanje, što mu pruža visoku efikasnost u preciznom napadima i odbrani.J-35 je konstruisan da bude višenamenski lovac, sa sposobnostima za vazdušne borbe, napade na zemaljske i morske ciljeve, kao i podršku misijama izviđanja. Planirano je da operiše kao ključni element na kineskim nosačima aviona, što ukazuje na to da će J-35 biti deo kineske strategije za kontrolu mora i potencijalnu zaštitu kineskih interesa u azijsko-pacifičkom regionu.
Sa uvođenjem J-35, Kina ima nameru da značajno unapredi svoje pomorske i vazdušne sposobnosti, te umanji tehnološki jaz koji postoji u odnosu na Sjedinjene Države i njihove saveznike u Aziji koji koriste ili će da koriste lovce F-35 (Japan, Južna Koreja, Australija). Ovaj avion je deo šire kineske strategije razvoja sopstvene flote nosača aviona, što će Kini omogućiti veću operativnu slobodu u odbrani teritorijalnih voda i u izvođenju operacija u udaljenim oblastima. J-35 je veoma važan avion za kineske vazduhoplovne snage, naročito u mornarici, jer omogućava Kini da se pozicionira kao pomorska i vazdušna sila u Azijsko-pacifičkom regionu sa globalnim ambicijama.
Pogled u budućnost
Sa sve većim iskustvom i tehnološkim napredcima, Kina je sve bliža proizvodnji potpuno samostalnih i domaćih komponenti za svoje avione pete generacije, uključujući motore i avionske sisteme. U planu je razvoj novih modela i modernizacija postojećih, sa ambicijom da Kina postane jedan od vodećih izvoznika aviona u svetu. Pored J-20 i J-35, u razvoju su i drugi projekti koji imaju za cilj da povećaju kineske sposobnosti u svim domenima vazdušnih operacija.